Καθώς η αντίστροφη μέτρηση για τον ευρωπαϊκό μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (CBAM) πλησιάζει στο τέλος της, η Βόρεια Μακεδονία βρίσκεται μπροστά σε μια καθοριστική ενεργειακή δοκιμασία. Ο δείκτης CBAM Readiness Tracker 2025 δείχνει ότι καμία χώρα των Δυτικών Βαλκανίων –συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Μακεδονίας– δεν έχει ακόμη πληροί τα κριτήρια εξαίρεσης από τον επικείμενο μηχανισμό της ΕΕ.
Ωστόσο, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επεκτείνονται και το 2024 η χώρα κατέγραψε μία από τις πιο απότομες πτώσεις στην ένταση άνθρακα στην περιοχή. Παρ’ όλα αυτά, για να αποφύγει υψηλότερο κόστος εξαγωγών υπό το καθεστώς CBAM, η Βόρεια Μακεδονία πρέπει να ολοκληρώσει την ενοποίηση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με την ΕΕ και να θεσπίσει μια αξιόπιστη εγχώρια τιμή άνθρακα. .
Καθώς ο CBAM μεταβαίνει από τη φάση αναφοράς σε πλήρη εφαρμογή και η μεταβατική περίοδος λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 2025, από το 2026 όλες οι εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας και βιομηχανικών προϊόντων προς την ΕΕ θα απαιτούν δηλωμένα και επαληθευμένα δεδομένα εκπομπών. Αν και η ΕΕ έχει μεταθέσει την αγορά πιστοποιητικών CBAM στις αρχές του 2027, η υποχρέωση συμμόρφωσης ξεκινά ήδη από το επόμενο έτος, αφήνοντας ελάχιστο περιθώριο προσαρμογής.
Για τη Βόρεια Μακεδονία, αυτό σημαίνει προετοιμασία όχι μόνο πολιτικών, αλλά και υποδομών και συστημάτων τιμολόγησης που να ευθυγραμμίζονται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Διαφορετικά, οι εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας θα καταστούν λιγότερο ανταγωνιστικές λόγω υψηλότερου κόστους άνθρακα στα ευρωπαϊκά σύνορα.
Υδροηλεκτρική ενέργεια ως στρατηγικό πλεονέκτημα
Η υδροηλεκτρική ενέργεια μπορεί να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο της χαμηλών εκπομπών στρατηγικής της Βόρειας Μακεδονίας. Η αιολική και η ηλιακή ενέργεια μπορούν να μειώσουν γρήγορα τις εκπομπές, αλλά παραμένουν διαλείπουσες· η υδροηλεκτρική ενέργεια προσφέρει τη σταθερότητα που χρειάζεται το δίκτυο για να απορροφήσει περισσότερες ΑΠΕ.
Με το ορεινό ανάγλυφο και τα κατερχόμενα ποτάμια της, η χώρα διαθέτει ιδανικές συνθήκες για αντλησιοταμιευτικά και υδροηλεκτρικά έργα ταμιευτήρων. Με σωστή ανάπτυξη, μπορεί να εξελιχθεί σε περιφερειακό πάροχο ενεργειακής ευελιξίας – εξάγοντας σταθερότητα και όχι μόνο κιλοβατώρες.
Η μετάβαση αυτή απαιτεί ωστόσο ισορροπία. Η νέα αιολική και ηλιακή ισχύς πρέπει να αυξηθεί γρήγορα ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι του 2030, ενώ τα υδροηλεκτρικά έργα πρέπει να αναπτυχθούν με αυστηρά περιβαλλοντικά και υδρολογικά κριτήρια. Μαζί, μπορούν να δημιουργήσουν μια ανθεκτική και καθαρή ενεργειακή ραχοκοκαλιά.
Ωστόσο, η αξιοποίηση της υδροηλεκτρικής δυναμικής της χώρας δεν υπήρξε χωρίς εμπόδια. Ο διαγωνισμός για το μεγάλο αντλησιοταμιευτικό έργο Chebren–Galiste, στον οποίο είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον και ελληνικές εταιρείες (μεταξύ των οποίων ο όμιλος Ελλάκτωρ και θυγατρικές της ΔΕΗ), χαρακτηρίστηκε από επαναλαμβανόμενες καθυστερήσεις, ακυρώσεις και αλλαγές προδιαγραφών. Αυτές οι παλινωδίες έπληξαν την εμπιστοσύνη επενδυτών και ανέδειξαν την ανάγκη ενός πιο σταθερού θεσμικού πλαισίου εάν η Βόρεια Μακεδονία επιθυμεί να μετατρέψει την υδροηλεκτρική ισχύ της σε πραγματικό ‘ενεργειακό asset’ ενόψει CBAM.
CBAM: η πίεση ξεκινά από το εσωτερικό – ο λιγνίτης ως εμπόδιο
Ο αντίκτυπος του CBAM θα γίνει ιδιαίτερα αισθητός στο εσωτερικό, καθώς ο κύριος λιγνιτικός σταθμός της χώρας, ο TPP Bitola, παραμένει κρίσιμος για το σύστημα – αλλά ταυτόχρονα αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για την απανθρακοποίηση.
Το 2024, η χώρα μείωσε την παραγωγή λιγνίτη κατά περίπου 12%, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά πτώσης στα Βαλκάνια. Ωστόσο, οι υπερβάσεις ορίων εκπομπών συνεχίστηκαν, ενώ το ρεύμα από τον Bitola γίνεται ολοένα πιο ακριβό στις εξαγωγές υπό το νέο καθεστώς CBAM.
Το κυβερνητικό σχέδιο για σταδιακό κλείσιμο λιγνιτικών μονάδων από το 2027 αποτελεί πρόοδο, αλλά πρέπει να συνοδευτεί από επαρκή νέα ισχύ ΑΠΕ και αποθήκευσης. Διαφορετικά, η χώρα κινδυνεύει από ενεργειακή ανεπάρκεια ή αυξημένο κόστος, την ώρα που οι ευρωπαϊκοί κανόνες άνθρακα γίνονται αυστηρότεροι.
