Με πάνω από 70 πυρκαγιές την τελευταία δεκαετία σε μονάδες ανακύκλωσης απορριμμάτων ανά τη χώρα, είναι κάτι παραπάνω από σαφές ότι κάτι (εντελώς) σάπιο υπάρχει στο… Βασίλειο της Δανιμαρκίας.
Μια αγορά που «άνθισε» με εκατοντάδες εκατομμύρια επιδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι μέσω αγάπης και ενδιαφέροντος για το περιβάλλον, αποδεικνύεται (εντελώς) κατώτερη των περιστάσεων, δεν καταφέρνει να πιάσει επ’ ουδενί τους στόχους που έχουν τεθεί, ενώ συνεχίζει να έχει απολύτως «σκοτεινή» λειτουργία.
Η χώρα μας έχει πληρώσει εκατοντάδες εκατομμύρια πρόστιμα στην Ε.Ε. λόγω του ότι διατηρούσε τρομερά μεγάλο ποσοστό απορριμμάτων που κατέληγαν σε χώρους υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ), όμως, ακόμη και σήμερα, οι μονάδες ανακύκλωσης στην ουσία δεν ανακυκλώνουν παρά ελάχιστα από τα απορρίμματα που παραλαμβάνουν.
Μόλις στο 16-17% είναι το ποσοστό ανακύκλωσης στην Ελλάδα, πολύ χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (~50 %) και πολύ κάτω από τον στόχο του 55 % έως το τέλος του 2025. Η Ελλάδα διατηρεί ακόμα ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό ταφής απορριμμάτων, 77–80 %, έναντι 20 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ. Στην ανακύκλωση συνολικών απορριμμάτων (municipal waste), η χώρα ήταν στο 21 % το 2022, έναντι του 49 % μέσου όρου της Ε.Ε..
Εξυπακούεται ότι είναι αδύνατον η χώρα μας να καλύψει τους στόχους για 10% ταφή έως το 2030 και 65% ανακύκλωση έως το 2035. Αν λάβουμε υπόψη και το circular material use rate (επανάχρηση υλικών), η Ελλάδα έφτασε μόλις 5,2 % το 2023, έναντι του ευρωπαϊκού 11,8%.
Ακραία προβληματικός κλάδος
Είναι οξύμωρο, τραγελαφικό αλλά και ακραία τριτοκοσμικό, ότι μια ολόκληρη πολιτεία, διαδοχικές κυβερνήσεις αλλά και η κοινωνία ανέχεται τη λειτουργία ενός κλάδου που μολονότι έχει «εντολή» και επιδοτείται για αυτό για να προστατεύει το περιβάλλον και να φροντίζει για τη βελτίωσή του, αποδεικνύεται ακραία προβληματικός.
Με ελάχιστη – τηρουμένων των αναλογιών – αποτελεσματικότητα, καθώς, όπως προαναφέρθηκε η ανακύκλωση μόλις που φτάνει στο 17% στην Ελλάδα, ο συγκεκριμένος κλάδος φαίνεται πως λειτουργεί μόνο για να απορροφούνται τα κονδύλια της Ε.Ε., έχει πλήρως αδιαφανή λειτουργία, ενώ σε… σκάνδαλο έχει εξελιχτεί το μπαράζ των πυρκαγιών στα εργοστάσια ανακύκλωσης.
Αμαρτωλές πρακτικές
Σύμφωνα με καλούς γνώστες αυτής της (απολύτως βρώμικης κατά τα λοιπά) αγοράς, η απουσία κρατικών ελέγχων - καθώς στην ουσία υπάρχει πλήρης αδιαφορία από την κεντρική εξουσία η οποία επαναπαύεται μόνο με την απορρόφηση των επιδοτήσεων - η κακή νοοτροπία της κοινωνίας που ακόμα δεν τηρεί σωστά και φρόνιμα τους κανόνες του διαχωρισμού των απορριμμάτων (πράσινος, μπλε και καφέ κάδος) και άλλα πρακτικά ζητήματα, έχουν οδηγήσει τις εταιρείες ανακύκλωσης σε… παραίτηση.
Όπως τονίζουν καλοί γνώστες, το μεγαλύτερο όμως μέρος των απορριμμάτων που φτάνουν στα κέντρα διαλογής, συμφέρει περισσότερο να καταλήξουν στους ΧΥΤΑ σαν «υπόλειμμα» ανακύκλωσης, παρά να διαχωριστούν και να ανακυκλωθούν. Και τούτο συμβαίνει διότι η διαδικασία του διαχωρισμού των απορριμμάτων είναι επίπονη και όχι εύκολη δουλειά, απαιτεί επενδύσεις, αλλά και πολλά εργατικά χέρια που στη σημερινή συγκυρία δεν υπάρχουν.
Έτσι, οι εταιρείες επιλέγουν τη «λύση» του να στέλνουν το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων (ανακυκλώσιμων και μη) στους ΧΥΤΑ. Αυτό μάλιστα, γίνεται στην ουσία χωρίς κόστος, αφού το «υπόλειμμα ανακύκλωσης» θάβεται στις διάφορες χωματερές, όχι με έξοδα του κέντρου διαλογής ή της εταιρείας που δεν το διαχώρισε και δεν το προώθησε για ανακύκλωση, αλλά με έξοδα του δήμου από τον οποίο η εταιρεία παρέλαβε το περιεχόμενο του μπλε κάδου!
Αυτή η διαδικασία γίνεται… βουβά, μουλωχτά και κυρίως χωρίς έλεγχο. Την ίδια ώρα, διατηρείται στο ακέραιο όλη η «αλυσίδα» χρεώσεων που έχει επιβληθεί εδώ και χρόνια, οπότε όλοι είναι ευχαριστημένοι.
Ο δημότης πληρώνει το τέλος ανακύκλωσης αρχικά ως καταναλωτής από την ώρα που θα αγοράσει ένα προϊόν. Παράλληλα, μέσω των δημοτικών τελών, πληρώνει για το κόστος ταφής των σκουπιδιών που δεν ανακυκλώνονται, ενώ επίσης πληρώνει για το κόστος μεταφοράς στα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) των υλικών που προορίζονται για ανακύκλωση, τα οποία βάζει στους μπλε κάδους. Από τα ΚΔΑΥ, το μεγαλύτερο τμήμα των προοριζόμενων για ανακύκλωση απορριμμάτων… πηγαίνει και πάλι στις χωματερές όπου οι πολίτες καλούνται και πάλι να πληρώσουν για την ταφή τους.
Βεβαίως οι δήμοι πληρώνουν μεγάλα πρόστιμα για τις όποιες αποτυχίες ή υστερήσεις στον τομέα διαλογής και ανακύκλωσης, οπότε φροντίζουν να τηρούν τη διαδικασία και την «αλυσίδα» συλλογής και μεταφοράς των ανακυκλώσιμων στις μονάδες. Μετά ξεκινά η ευθύνη (και η ικανότητα διαλογής) της εκάστοτε μονάδας.
Το μπαράζ των πυρκαγιών
Οι δεκάδες πυρκαγιές σε μονάδες ανακύκλωσης τα τελευταία 7-8 χρόνια είναι υπερβολικά πολλές για το συγκεκριμένο κλάδο που πέραν της όποιας σκοπιμότητας, μαρτυρά πως δεν υπάρχει κανένας έλεγχος και καμιά τήρηση πρωτοκόλλων, από ένα σημαντικό κομμάτι αυτών των επιχειρήσεων. Πάνω από το 80% των πυρκαγιών (τυχαίο;) καταγράφηκαν νυκτερινές ώρες και ξημερώματα!
Σύμφωνα με την ΠΟΕ ΟΤΑ /ΚΕΔΕ, μέσα στην τελευταία 7ετία έχουν καταγραφεί 64 πυρκαγιές σε ΧΥΤΑ, ΧΑΔΑ και ΚΔΑΥ, σε περιοχές όπως Ασπρόπυργο, Μάνδρα, Αυλίδα, Θεσσαλονίκη, Δράμα, Καβάλα, Κιλκίς κ.α. Την περίοδο 2018–2020 καταγράφηκαν τουλάχιστον 24 πυρκαγιές σε ΚΔΑΥ πανελλαδικά σε Ασπρόπυργο, Μάνδρα, Αχαρνές, Βόλο, Ξάνθη, Κρήτη κ.λπ.
Μόνο το 2020 καταγράφηκαν πάνω από 10 πυρκαγιές, ενώ τον Αύγουστο του ίδιου έτους καταγράφηκε η 7η φωτιά μέσα σε οκτώ μήνες, σε εγκατάσταση ανακύκλωσης πλαστικών. Αναφορές και δελτία τύπου της πυροσβεστικής τεκμηριώνουν πλήθος συμβάντων τα τελευταία χρόνια, όπως:
6 Ιουλίου 2019, στις 04:30 τα ξημερώματα ξέσπασε πυρκαγιά στο εργοστάσιο ανακύκλωσης στο Λασίθι της Κρήτης.
30 Αυγούστου 2019, τη νύχτα, ξέσπασε μεγάλη φωτιά σε αποθήκη ανακύκλωσης υλικών στην Πρέβεζα.
14 Οκτωβρίου 2019, τα ξημερώματα, ξεσπά πυρκαγιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης μετάλλων στη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στην παλιά Εθνική Οδό Θεσσαλονίκης-Κιλκίς.
17 Δεκεμβρίου 2019 λίγο μετά τα μεσάνυχτα ξέσπασε πυρκαγιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης μπαταριών στη ΒΙΠΕ Πατρών.
14 Ιανουαρίου 2020, Μπολάτι Κορινθίας, στο 128ο χιλιόμετρο της εθνικής Κορίνθου – Πατρών, στις 04:00 τα ξημερώματα ξέσπασε φωτιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης.
1 Φεβρουαρίου 2020, Δράμα & 17 Φεβρουαρίου 2020, Πυλαία Θεσσαλονίκης: εμπλοκή αποθηκών ανακύκλωσης και ΚΔΑΥ
17 Μαρτίου 2020, Δύο ώρες μετά τα μεσάνυχτα ξέσπασε φωτιά σε μονάδα ανακύκλωσης που βρίσκεται στο δρόμο Λάρισας-Καρδίτσας.
8 Απριλίου 2020, το βράδυ ξέσπασε πυρκαγιά σε μονάδα ανακύκλωσης μετάλλων στην οδό Ιωνίας 105 στο Μενίδι
11 Μαΐου 2020, το απόγευμα ξέσπασε φωτιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης στην Αυλίδα Χαλκίδας.
14 Μαΐου, 19 Μαΐου 2020: φωτιές σε ΚΔΑΥ/εργοστάσια Ωραιόκαστρο, Ασπρόπυργο, Μάνδρα – όλες με αναφορές ότι η Πυροσβεστική διερευνά και αξιολογεί σκοπιμότητες ή μοτίβα νυχτερινών εκδηλώσεων.
19 Μαΐου 2020, μετά τις 05:30 τα ξημερώματα ξέσπασε πυρκαγιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης στη Μάνδρα Αττικής.
12 Ιουνίου 2020, Κιλκίς: φωτιά σε αποθήκη ανακύκλωσης.
Σεπτέμβριος–Οκτώβριος 2020, Σίνδος, Θεσσαλονίκης: ολοσχερής καταστροφή ΚΔΑΥ που αναφέρονταν ως μέρος μοτίβου. Αυτή ήταν η 12η φωτιά πανελλαδικά μέσα σε έναν χρόνο!
Μάρτιος 2022, Νέο Σούλι Σερρών: φωτιά σε υπαίθρια μονάδα ανακύκλωσης.
2 Ιουλίου 2023, στη Μάνδρα Αττικής στις 05:30 τα ξημερώματα πυρκαγιά σε εξωτερικό χώρο μονάδας ανακύκλωσης
31 Ιουλίου 2023 στο Σέσκλο Μαγνησίας, πυυρκαγιά σε μονάδα ανακύκλωσης πλαστικού.
15 Αυγούστου 2023 – Ασπρόπυργος, ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου πυρκαγιά το μεσημέρι σε εξωτερικό χώρο μονάδας ανακύκλωσης, με καύση ελαστικών, οχημάτων και ανακυκλώσιμων.
14 Αυγούστου 2024 στο Ομορφοχώρι Λάρισας, μεγάλη πυρκαγιά σε μονάδα ανακύκλωσης, με τη μονάδα να καταστρέφεται ολοσχερώς.
31 Οκτωβρίου 2024 στο Κορωπί Αττικής φωτιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης, η οποία περιορίστηκε σχετικά γρήγορα.
6 Νοεμβρίου 2024 στη Α’ ΒΙ.ΠΕ. Βόλου, μεγάλη φωτιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης.
16 Ιανουαρίου 2025 στον Ασπρόπυργο Αττικής φωτιά με καύση απορριμμάτων και ανακυκλώσιμων υλικών σε οικόπεδο.
14 Ιουλίου 2025, στη Σίνδο Θεσσαλονίκης μεγάλη φωτιά σε εργοστάσιο ανακύκλωσης, η οποία εξελίσσονταν έως χθες αργά τη νύχτα. Για τη συγκεκριμένη πυρκαγιά αλλά και τη συχνότητα των φαινομένων στη Θεσσαλονίκη δρομολογεί έκτακτη σύσκεψη η Περιφέρεια Θεσσαλονίκης, ενώ συντάσσεται έγγραφο υπόμνημα προς την πυροσβεστική με αίτημα να κοινοποιηθεί ο αριθμός των πυρκαγιών που έχουν ξεσπάσει σε επιχειρήσεις ανακύκλωσης στη Θεσσαλονίκη και ποια είναι η αιτία αυτών.
Σε κάθε περίπτωση, τόσες πολλές πυρκαγιές σε εργοστάσια ανακύκλωσης και σχετιζόμενα με τον συγκεκριμένο κλάδο απορριμμάτων, αποδεικνύουν ότι οι συνθήκες αποθήκευσης και πυρασφάλειας είναι ιδιαίτερα ελλιπείς. Πολλές από τις μονάδες του κλάδου δεν λειτουργούν με επαγγελματικά πρότυπα και πρωτόκολλα, έχοντας πλημμελή μέτρα ασφαλείας και κακές συνήθειες συλλογής και αποθήκευσης ετερόκλητων υλικών.
Γιατί δεν είναι ασφαλισμένα
Αξίζει να σημειωθεί πως τα εργοστάσια ανακύκλωσης θεωρούνται “μη ασφαλίσιμα” ή “δύσκολα ασφαλίσιμα” από τις ασφαλιστικές εταιρείες, εξαιτίας του υψηλού κινδύνου που παρουσιάζουν – κυρίως λόγω συχνών εκδηλώσεων πυρκαγιών. Και τούτο διότι χημικές ουσίες, εύφλεκτα υλικά (όπως ηλεκτρονικά, μπαταρίες) αυξάνουν τον κίνδυνο και τη σοβαρότητα των ζημιών. Επίσης, η οικονομική πίεση οδηγεί σε ελλιπή μέτρα προστασίας (όπως αυτόματα συστήματα κατάσβεσης ή καθαρισμό χώρων).
Υπάρχει το Προεδρικό Διάταγμα 148/2009 το οποίο υποχρεώνει σε ασφάλιση για περιβαλλοντική ευθύνη, αλλά εκκρεμεί επίσημη υπουργική απόφαση, ενώ η αγορά δεν προσφέρει κίνητρα ούτε ελέγχους.
Ένας νέος νόμος του 2025 επιβάλλει ασφάλιση σε επιχειρήσεις με τζίρο άνω των 500.000 ευρώ, όμως εξαιρούνται οι επιχειρήσεις ανακύκλωσης, λατομεία κ.ά., λόγω μη ασφαλίσιμης φύσης τους.
Τα εργοστάσια ανακύκλωσης δεν καλύπτονται από τις συμβατικές ασφαλιστικές συνθήκες περιλαμβανομένης της πυρκαγιάς ή περιβαλλοντικής ευθύνης εξαιτίας των αυξημένων κινδύνων.
