Μια πρόσφατη μελέτη του Bruegel κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την Ελλάδα: σχεδόν 28% του ΑΕΠ της χώρας βρίσκεται σε κίνδυνο εξαιτίας της ενεργειακής μετάβασης. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χωρών της Δυτικής Ευρώπης και το έκτο χειρότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πίσω μόνο από Πολωνία, Βουλγαρία, Εσθονία, Τσεχία και Λιθουανία.
Ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 16,2%, ενώ χώρες όπως η Σουηδία και η Γαλλία περιορίζουν τον κίνδυνο μόλις στο 8%-9%. Η διαφορά αυτή δεν είναι τυχαία. Αντανακλά τις επιλογές που έχουν γίνει εδώ και δεκαετίες στη βιομηχανική και ενεργειακή πολιτική κάθε χώρας.
Γιατί η Ελλάδα είναι τόσο εκτεθειμένη
Η μελέτη εντοπίζει δύο βασικούς λόγους:
- Υψηλή ένταση άνθρακα στη βιομηχανία
Η ελληνική μεταποίηση εξακολουθεί να βασίζεται σε παλαιές, ενεργοβόρες τεχνολογίες. Οι κλάδοι τσιμέντου, μετάλλου και ενέργειας εμφανίζουν εκπομπές CO₂ πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. - Ναυτιλία και μεταφορές
Αν και η ναυτιλία αποτελεί το μεγάλο «όπλο» της ελληνικής οικονομίας, συνεισφέροντας άνω του 7% στο ΑΕΠ, είναι ταυτόχρονα και ένας από τους πιο άνθρακες-εντατικούς κλάδους. Τα διεθνή πλοία υπό ελληνική διαχείριση καταναλώνουν κυρίως βαριά καύσιμα, εκθέτοντας τη χώρα σε σημαντικό κίνδυνο κατά τη διαδικασία παγκόσμιας απανθρακοποίησης.
Το ευρωπαϊκό κοντράστ
Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ανησυχητική αν συγκριθεί η Ελλάδα με κράτη που έχουν χαράξει πιο τολμηρές στρατηγικές:
- Σουηδία: Επέβαλε από το 1991 υψηλό φόρο άνθρακα, ο οποίος σήμερα φτάνει τα 134 ευρώ ανά τόνο CO₂. Αυτό ώθησε βιομηχανίες να στραφούν σε καθαρές τεχνολογίες, με αποτέλεσμα η χώρα να έχει μόλις 8% του ΑΕΠ της εκτεθειμένο.
- Γαλλία: Με περίπου 70% της ηλεκτροπαραγωγής της από πυρηνική ενέργεια, διατηρεί χαμηλή ένταση εκπομπών και, συνεπώς, χαμηλό κίνδυνο.
Αντίθετα, η Ελλάδα ακολούθησε καθυστερημένα την απολιγνιτοποίηση, ενώ η πράσινη βιομηχανική στρατηγική παραμένει αποσπασματική.
Οι κίνδυνοι για το ΑΕΠ
Τι σημαίνει πρακτικά το «28% του ΑΕΠ σε κίνδυνο»; Σημαίνει ότι εάν οι ενεργοβόροι και υψηλών εκπομπών κλάδοι δεν προσαρμοστούν εγκαίρως, ενδέχεται να χάσουν ανταγωνιστικότητα, να δουν εργοστάσια να κλείνουν και θέσεις εργασίας να χάνονται. Με απλά λόγια, περίπου ένα στα τρία ευρώ που παράγει η ελληνική οικονομία σήμερα μπορεί να “εξατμιστεί” μέσα στις επόμενες δεκαετίες.
Η μελέτη τονίζει ότι οι κίνδυνοι δεν είναι θεωρητικοί. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές μηδενικού άνθρακα, η αύξηση των τιμών ρύπων και οι πιέσεις από διεθνείς αγορές επιβάλλουν ήδη το κόστος στις ρυπογόνες επιχειρήσεις.
Οι τομείς που «πονούν» περισσότερο
Σύμφωνα με τα στοιχεία:
- Μεταποίηση: -5% σε προετοιμασία σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Οι κλάδοι τσιμέντου και μετάλλου υστερούν ιδιαίτερα.
- Μεταφορές: -3,3% λόγω της υπερ-εξάρτησης από τη ναυτιλία. Ο τομέας θεωρείται από τους πιο δύσκολους να απανθρακοποιηθεί.
- Άλλοι τομείς: -5,7%, που καταδεικνύει τη συνολική υστέρηση στην προσαρμογή.
Τι πρέπει να γίνει
Η Ελλάδα δεν είναι καταδικασμένη. Η μετάβαση μπορεί να γίνει μοχλός ανάπτυξης, αν συνδυαστεί με έξυπνες πολιτικές. Οι προτάσεις που ξεχωρίζουν είναι:
- Επιτάχυνση απολιγνιτοποίησης και αύξηση των ΑΠΕ, ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα στην ηλεκτροπαραγωγή.
- Πράσινη ναυτιλία, με στροφή σε βιοκαύσιμα, πράσινο υδρογόνο και νέες τεχνολογίες κινητήρων. Η Ελλάδα θα μπορούσε να ηγηθεί διεθνώς αν κινηθεί γρήγορα.
- Εκπαίδευση και επανακατάρτιση εργατικού δυναμικού, ώστε οι εργαζόμενοι σε τομείς υψηλών εκπομπών να βρουν νέες θέσεις σε αναδυόμενες πράσινες βιομηχανίες.
- Βιομηχανική πολιτική που συνδυάζει φόρους στις ρυπογόνες δραστηριότητες με γενναίες επιδοτήσεις στην καινοτομία και την έρευνα.
Ένα υπαρξιακό στοίχημα
Η μελέτη του Bruegel είναι ξεκάθαρη: χώρες που καθυστερούν να προσαρμοστούν, όπως η Ελλάδα, δεν κινδυνεύουν μόνο με απώλεια παραγωγής. Κινδυνεύουν με κοινωνική αστάθεια, ανεργία και απώλεια ανταγωνιστικότητας σε μια Ευρώπη που τρέχει προς την πράσινη οικονομία.
Το διακύβευμα δεν είναι απλώς περιβαλλοντικό, είναι πρωτίστως οικονομικό και κοινωνικό. Η Ελλάδα έχει την επιλογή: να μετατρέψει την πρόκληση σε ευκαιρία ανάπτυξης ή να δει σχεδόν το ένα τρίτο της οικονομίας της να συρρικνώνεται στην πράσινη εποχή.
