Σύμφωνα με τα στοιχεία για το 2024, η Βόρεια Μακεδονία εξήγαγε περίπου 1.356 GWh ηλεκτρικής ενέργειας, σημειώνοντας σημαντική αύξηση σε σύγκριση με το 2023, όταν η χώρα έγινε για πρώτη φορά καθαρός εξαγωγέας με πλεόνασμα 840 GWh. Η επιτυχία αυτή αποδίδεται στις ευνοϊκές υδρολογικές συνθήκες και στην αυξημένη ικανότητα από ανανεώσιμες πηγές.
Το 2023, χάρη σε μια πλούσια υδρολογική περίοδο και τις νέες ηλιακές και αιολικές μονάδες, η Βόρεια Μακεδονία είχε πλεόνασμα περίπου 840 GWh ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που για πρώτη φορά την κατέστησε καθαρό εξαγωγέα, σύμφωνα με τα τοπικά μέσα ενημέρωσης.
Η εγχώρια παραγωγή εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς
Παρότι οι εξαγωγές αυξάνονται, η χώρα εξακολουθεί να αντλεί την πλειονότητα της εγχώριας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από θερμοηλεκτρικούς σταθμούς άνθρακα και φυσικού αερίου, οι οποίοι παρήγαγαν 2.534 GWh το 2024, ενώ οι μεγάλες υδροηλεκτρικές μονάδες συνεισέφεραν 1.366 GWh.
Η Βόρεια Μακεδονία εισέρχεται σταδιακά αλλά σταθερά σε μια δεκαετία επιταχυνόμενης ενεργειακής μετάβασης, όπου όλες οι μορφές εγχώριας παραγωγής —από μεγάλες υδροηλεκτρικές και θερμοηλεκτρικές μονάδες έως αιολικά, ηλιακά, βιοαέριο και μικρά υδροηλεκτρικά έργα— έχουν τον ρόλο τους.
Σύμφωνα με δεδομένα του MEPSO από τον Ιούνιο του 2024, πάνω από το 94% της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα προήλθε από εγχώριες πηγές, γεγονός που δείχνει ότι οι επενδύσεις αποδίδουν, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές μέσω ενός διαφοροποιημένου εγχώριου ενεργειακού μείγματος.
Οι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί άνθρακα και φυσικού αερίου λειτουργούν συνεχώς (24/7) και παρέχουν τη βασική ισχύ του συστήματος, αλλά παράγουν υψηλές εκπομπές CO₂, SO₂ και άλλων βλαβερών σωματιδίων. Λόγω της παλαιότητας των εγκαταστάσεων, τα κόστη συντήρησης είναι υψηλά και η εξάρτηση από εισαγόμενο καύσιμο δημιουργεί μεταβλητότητα στις τιμές.
Οι μεγάλες υδροηλεκτρικές μονάδες παρέχουν χαμηλών εκπομπών βασική ενέργεια και μπορούν να προσαρμόζουν γρήγορα την παραγωγή ανάλογα με τη ζήτηση. Ωστόσο, εξαρτώνται από τις βροχοπτώσεις και απαιτούν υψηλές αρχικές επενδύσεις για την κατασκευή φραγμάτων.
Τα μικρά υδροηλεκτρικά έργα (μονάδες κάτω των 10 MW, συνήθως χωρίς ταμιευτήρες) προσφέρουν σταθερή και ευέλικτη ροή ενέργειας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Σήμερα, περίπου εκατό τέτοια έργα λειτουργούν στο δίκτυο και τον Ιούνιο του 2025, 92 μονάδες παρήγαγαν 13.530 MWh — ποσοστό 43% της ενέργειας όλων των 178 προνομιούχων παραγωγών.
Το υδροηλεκτρικό δυναμικό φέρει τη μεγαλύτερη προοπτική
Το συνολικό υδροηλεκτρικό δυναμικό παραμένει ο μεγαλύτερος ανεκμετάλλευτος εγχώριος πόρος. Το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο δυναμικό της Βόρειας Μακεδονίας εκτιμάται στις 5.500 GWh ετησίως, από τις οποίες μόνο περίπου το ένα τρίτο αξιοποιείται σήμερα.
Οι μεγάλες υδροηλεκτρικές μονάδες το 2024 παρήγαγαν συνολικά περίπου 1.366 GWh, σχεδόν το ένα τέταρτο της συνολικής εγχώριας ηλεκτρικής ενέργειας, καθιστώντας τις τη μεγαλύτερη ενιαία πηγή χαμηλών εκπομπών βασικής ενέργειας στη χώρα.
Μελέτες του κράτους εκτιμούν ότι τα ποτάμια Βαρδάρης και Μαύρος Δρίνος φέρουν θεωρητικό υδροηλεκτρικό δυναμικό περίπου 8.900 GWh ετησίως. Από αυτό, μόνο 5.500 GWh είναι τεχνικά εκμεταλλεύσιμες, αλλά σήμερα αξιοποιούνται μόλις 1.500 GWh — ένα τέταρτο της διαθέσιμης ποσότητας.
Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των υφιστάμενων μονάδων όπως τα Τίκβες, Βρούτοκ, Κόζιακ, Σπίλγε, Γκλόμποτσιτσα και Σβέτα Πέτκα είναι 580 MW, γεγονός που σημαίνει ότι αξιοποιείται κατά μέσο όρο μόνο το 27% της δυναμικότητάς τους.
Από το συνολικό τεχνικά δυνατό δυναμικό των 1.636 MW σε υδροηλεκτρική ισχύ, μόνο 255 MW προέρχονται από μικρά υδροηλεκτρικά έργα. Αυτό δείχνει σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης, ιδιαίτερα επειδή αυτά μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς μεγάλα φράγματα.
Την τελευταία δεκαετία, η εγχώρια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά 23%, με την παραγωγή από αιολική και ηλιακή ενέργεια να αυξάνεται με τριψήφια ποσοστά, παρά την εξάρτησή τους από τις καιρικές συνθήκες.
Η Διεθνής Χρηματοδοτική Εταιρεία (IFC) εκτιμά ότι το τεχνικά εφικτό δυναμικό των μικρών υδροηλεκτρικών έργων καλύπτει 200 τοποθεσίες με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 230 MW και ετήσια παραγωγή περίπου 990 GWh, απαιτώντας επένδυση περίπου 460 εκατομμυρίων ευρώ.
