του Γιώργου Σταθάκη
Οι ενεργειακές συμφωνίες της περασμένης εβδομάδας έχουν τέσσερα σκέλη: Αγορά αμερικανικού LNG, Κάθετος Διάδρομος Ελλάδας Βουλγαρίας, Έρευνα και Αξιοποίηση Υδρογονανθράκων και υπόμνηση για τις «πεθαμένες» διασυνδέσεις (καλώδιο Κύπρου, αγωγός EastMed).
Η παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου
Μερικά εισαγωγικά εδώ για την παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου είναι απαραίτητα. Δύο είναι οι μεγάλοι παραγωγοί: οι ΗΠΑ και η Ρωσία (σχεδόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής). Άλλο 25% παράγουν το Κατάρ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, το «αποκλεισμένο» Ιράν (με τεράστια αποθέματα) και η Κίνα. Υπάρχουν και αρκετοί μικρότεροι.
Οι καταναλωτές είναι επίσης λίγοι, κυρίως οι ίδιοι οι παραγωγοί. Οι μεγάλες αγορές για εισαγωγή είναι μόνο η Ευρώπη {κυρίως η Γερμανία και η Ιταλία) και δευτερευόντως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα. Ως εκ τούτου το διεθνές εμπόριο είναι περιορισμένο, μόλις το 10% της παγκόσμιας παραγωγής. Και η τιμή προσδιορίζεται στην αγορά του Άμστερνταμ.
Η γεωγραφία καθορίζει το εμπόριο. Η Αυστραλία, το Ιράν και άλλοι μικροί παραγωγοί προμηθεύουν τις ασιατικές χώρες. Η Ρωσία τις ευρωπαϊκές. Η Αλγερία την Ισπανία. Το Αζερμπαϊτζάν, κυρίως την Ιταλία, μέσω του TAP, που περνάει από την Ελλάδα. Το Κατάρ όλους.
Η σύγκρουση Ρωσίας και ΗΠΑ για τον έλεγχο της ευρωπαϊκής αγοράς σημαίνει κόστος για την Ευρώπη (το αμερικανικό είναι 30% ακριβότερο). Μόνο που η Ευρώπη άλλαξε συνολικά πολιτική. Ενώ το 2018/19, μετά την υιοθέτηση της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015, προσέβλεπε στη χρήση φυσικού αερίου ως «μεταβατικού καυσίμου» για την πράσινη μετάβαση, τώρα το εγκαταλείπει συνολικά. Δεν επιδιώκει την υποκατάσταση του ρωσικού με άλλο αέριο, αλλά τη σταδιακή αποκλιμάκωση της χρήσης αερίου. Προκρίνει την ενίσχυση της πυρηνικής ενέργειας, προσωρινά, και την επιτάχυνση της αποθήκευσης ενέργειας ως μόνιμη λύση. Οι στόχοι έμειναν ίδιοι. Το 2040, το 90% της ενέργειας πρέπει να είναι από ΑΠΕ και αυτό δεν αλλάζει. Έτσι σταμάτησε να χρηματοδοτεί τις υποδομές φυσικού αερίου με ευρωπαϊκούς πόρους. Το βάρος μεταφέρθηκε στα ηλεκτρικά δίκτυα.
Η αμερικανική πλευρά του «drill, drill, drill» εμφανίζεται στην Ευρώπη με τη θεωρία της «προσθετικής της ενέργειας». Ο.τι όλα χωράνε (πετρέλαιο, κάρβουνο, φυσικό αέριο, ΑΠΕ). Επικαλείται την επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης, που είναι ενεργοβόρα. Μόνο που αυτή θα ζητήσει μόλις το 4% επιπρόσθετης ενέργειας παγκοσμίως μέχρι το 2035. Κοινώς η στροφή στη «μαύρη ενέργεια» επιδιώκει να φρενάρει την επέκταση της «πράσινης ενέργειας». Η οποία πλέον, δεν είναι μόνο περιβαλλοντικά ωφέλιμη, αλλά είναι με διαφορά και η πιο οικονομική.
Η Ελλάδα πρόσφατα προστέθηκε στα «μαύρα πρόβατα» της Ευρώπης (Ουγγαρία, Σλοβακία, τώρα πια και Ιταλία), που ακολουθούν την «τραμπική ρητορική» και ζητούν πιο αργή μετάβαση (άρθρο του Πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη στις Financial Times περί «ρεαλισμού στην πράσινη μετάβαση», συνεχείς δηλώσεις του Υπουργού Ενέργειας κ. Παπασταύρου, κ.ο.κ). Μόλις προχθές στη συνάντηση των Υπουργών Ενέργειας της ΕΕ, οι χώρες αυτές, μαζί και η Ελλάδα, ζήτησαν «ευελιξία» για το στόχο του 2040. Η Κομισιόν συμφώνησε σε μία μικρή, και υπό όρους, παρέκκλιση, της τάξης του 3-4%. Κοινώς το 2040 η Ελλάδα καλείται να παράγει το 87% της ενέργειας από ΑΠΕ. Εκτός αν επιδιώξει να γίνει Ουγγαρία. Αποκλεισμένη από ευρωπαϊκούς πόρους και εξαρτώμενη από το ενεργειακό ντουέτο Πούτιν-Τραμπ.
Με αυτά τα δεδομένα καμία χώρα στην Ευρώπη δεν βιάζεται στην Ευρώπη να κλείσει αμερικάνικο LNG. Η Ε.Ε, «δεσμεύτηκε μεν ρητορικά», αλλά άφησε τον ιδιωτικό τομέα να αποφασίσει. Η προσδοκία είναι σαφής. Η διαφοροποίηση των πηγών: Νορβηγία, Καναδάς, Κατάρ αυξάνουν την παραγωγή τους προσβλέποντας στην Ευρωπαϊκή αγορά.
Έτσι εμφανίστηκε αιφνίδια η Ελλάδα ως σύμμαχος του αμερικανικού LNG και της ιδέας των μακροχρόνιων συμφωνιών, του κάθετου διαδρόμου και της παραγωγής υδρογονανθράκων. Μόνο που κάθε διεξοδική ανάλυση δείχνει ότι δεν υπάρχει ωφέλιμο οικονομικό διακύβευμα.
Αγορά αμερικανικού LNG για την ελληνική αγορά
Οι ΗΠΑ ήρθαν να κλείσουν συμβόλαια στην μικρή ελληνική αγορά των 6 bcm. Η Ελλάδα δεσμεύτηκε με Συμφωνία Πλαίσιο, για μακροχρόνια αγορά αμερικάνικου LNG, για 20 χρόνια. Αυτό, ευτυχώς, μάλλον «προθέσεις» εκφράζει. Οι πραγματικές συμφωνίες που υπεγράφησαν από τις ιδιωτικές εταιρείες είναι μικρές: μόλις 0,7 bcm ετησίως. Επιπρόσθετα προβλέφθηκε αυτές οι μικρές ποσότητες να έχουν τιμή συμβατή με την τρέχουσα τιμή του Άμστερνταμ. Συνήθως σε αυτή την τιμή το σχιστολιθικό φυσικό αέριο των ΗΠΑ, είναι στα όρια ή εκτός διεθνούς αγοράς. Στον τύπο και την τηλεόραση πολλαπλασιάζουν την ιδιωτική μικροσυμφωνία επί 20 χρόνια και εμφανίζουν γιγάντιες συμφωνίες των 25 δις. Οι δε ουκρανικές εταιρείες έκλεισαν μόλις 1 bcm και αυτή υπό όρους.
Η εμμονή των ΗΠΑ να πουλήσουν αέριο στην μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά, είναι «υπερβολικά φιλόδοξη», διότι ούτε αρκετό αέριο έχουν για εξαγωγή (μπορούν να καλύψουν μόλις το 25% των αναγκών της Ευρώπης), ούτε ανταγωνιστική τιμή. Συντηρεί την έκρηξη της εγχώριας βιομηχανίας σχιστολιθικού αερίου, αλλά δεν έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα. Εξ ού και η αναζήτηση πολιτικών και όχι οικονομικών συμμάχων, «αδύναμων κρίκων» στην ΕΕ, για να συνάψουν συμφωνίες.
Με αυτά και αυτά η δέσμευση για αγορά αμερικανικού LNG ήταν χωρίς πραγματικό αντικείμενο. Υπεγράφησαν συμβάσεις εξαιρετικά μικρής οικονομικής σημασίας και με όρους διαφυγής. Ευτυχώς!!!!! Διαφορετικά οι τιμές ρεύματος στην Ελλάδα, ήδη οι υψηλότερες στην Ευρώπη, θα είχαν υποθηκευτεί σε ακόμα υψηλότερες τιμές, για πολλά πολλά χρόνια.
Ο κάθετος αγωγός
Ακούγεται για ένα κάθετο αγωγό από Αλεξανδρούπολη μέχρι Ουκρανία. Αυτός, ως γνωστόν, στην πραγματικότητα είναι ο ελληνοβουλγαρικός αγωγός, που εγκαινιάστηκε από τους πρωθυπουργούς Τσίπρα και Μπρορίσοφ το 2019 και τώρα ολοκληρώθηκε η κατασκευή του. Μικρός αγωγός για δύο μικρές αγορές (Ελλάδα 6bcm και Βουλγαρία 3,5 bcm).
Δυνητικά μπορεί να συνδεθεί με τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Ουκρανία, την Ουγγαρία; Φυσικά και μπορεί αν και δεν θα είναι ο μόνος. Υπάρχει ανταγωνιστικός αγωγός που ξεκινάει από την Κροατία που διανέμει LNG σε αυτές. Και φυσικά υπάρχει ο Turkish Stream, από τον οποίο έρχεται το ρωσικό αέριο στα Βαλκάνια (και στην Ελλάδα), και μπορεί να εισρεύσει μελλοντικά κάποιο, άλλης προέλευσης.
Το βασικό πρόβλημα με τον «κάθετο διάδρομο» από Ελλάδα μέχρι την Ουκρανία, είναι ότι χρειάζονται τεράστια έργα υποδομών, διασυνδέσεων και επεκτάσεων των αγωγών. Και η “πύλη εισόδου” η Αλεξανδρούπολη έχει «ρηχό λιμάνι» που αποκλείει μεγάλα σκάφη. Η Ρεβυθούσα είναι καλύτερη. Κάπου ακούστηκε η κατασκευή νέας «μεγάλης πύλης» στην Ελευσίνα. Μόνο που η ΕΕ δεν τα χρηματοδοτεί πια αυτά. Άρα μένει να τα κάνουν ιδιώτες (ή τα κράτη μέλη). Σε μία περιοχή με πολλούς ανταγωνιστικούς αγωγούς.
Και φυσικά το market test όλων αυτών των έργων είναι η υπογραφή συμβολαίων από ιδιωτικές ή κρατικές εταιρείες. Μόνο που μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ενδιαφέρον. Όλες οι χώρες υπογράφουν μνημόνια προθέσεων. Καμμία δεν υπογράφει συμβόλαια. Ακόμα και ο ελληνοβουλγαρικός αγωγός δεν έχει αξιόπιστα market tests, που να τον καθιστούν βιώσιμο.
Άρα η ρευστότητα παραμένει. Η Ευρώπη μειώνει την εξάρτηση της από το φθηνό ρωσικό αέριο (αφού έχει γεμίσει τις αποθήκες με αυτό, που της δίνουν δύο χρόνια ασφάλεια), περιμένει την έλευση από διαφοροποιημένες πηγές μέχρι το 2028 και εγκαταλείπει την μακροχρόνια στήριξη του φυσικού αερίου.
Άλλες χώρες αναζητούν εξαιρέσεις. Η Ουγγαρία πήρε ήδη το πράσινο φως από τον Τραμπ να συνεχίσει να προμηθεύεται ρωσικό αέριο, μπας και διασωθεί ο Όρμπαν στις εκλογές του 2026 με αντάλλαγμα να αγοράσει μετά αμερικανικούς πυρηνικούς μικροσταθμούς. Μία ατελείωτη «εκβιαστική παράνοια».
Στις συνθήκες αυτές η Ελλάδα περισσότερο ως «καλοθελητής», φαντάζει, παρά ως γεωπολιτικός και οικονομικός «παίκτης» με βάση το εθνικό συμφέρον.
Γεώτρηση στο BLOCK 2
Ερευνητική γεώτρηση στο block2 με προοπτική σε περίπτωση που είναι θετική να «ζωντανεύσουν» τα κοιτάσματα νοτιότερα στα Επτάνησα μέχρι και τη Νοτιοδυτική Κρήτη. Θυμίζουν τα βαρύγδουπα σλόγκαν της κυβέρνησης Σαμαρά και του Υπουργού Μανιάτη για το «eldorado των υδρογονανθράκων» το 2013/14 και τα εκατοντάδες δις που θα προέκυπταν για τη χώρα. Η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική.
Φυσικό αέριο στη Ν.Α. Μεσόγειο, μετά από 10 χρόνια ερευνών, παράγουν το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Το Ισραήλ, χωρίς όμως κέρδος, (δύο μικρά κοιτάσματα) για τις εσωτερικές του ανάγκες (10 bcm και 3bcm της Ιορδανίας). Η Αίγυπτος με το Ζόρ, όντως κτύπησε «φλέβα χρυσού». Ένα πολύ μεγάλο κοίτασμα, οικονομικά βιώσιμο. Το αξιοποιεί η ιταλική ENI. Ελπίδες υπάρχουν στην Αίγυπτο για να ανακαλύψει ένα ακόμα Ζόρ. Τα κοιτάσματα της Κύπρου, στα οποία έχουν γίνει γεωτρήσεις, αποδείχτηκαν «μέτρια» και σέρνονται επί χρόνια χωρίς να έχει ληφθεί η κρίσιμη επενδυτική απόφαση για την αξιοποίηση τους.
Η Ελλάδα είναι ένα βήμα πίσω ακόμα. Από τα 20 οικόπεδα της προκήρυξης Μανιάτη του 2014, ενδιαφέρον προέκυψε για 11, τα πιο πολλά στο Ιόνιο και τη Δυτική Ελλάδα. Δεν προχώρησε κανένα σε ερευνητική γεώτρηση. Ανάμεσά τους και το Block 2 που πήρε η Total. Επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ επαναπροκυρήχθηκε ένα, - της Ν.Α. Κρήτης, που πήρε η Total με την ExonMobil. Και στα δύο συμμετείχαν τα ΕΛΠΕ, που ήταν ακόμα υπό δημόσιο έλεγχο.
Σε όλες τις περιπτώσεις οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες από τις Συμβάσεις, να προβούν σε ερευνητική γεώτρηση εντός τριετίας. Αυτό δεν έγινε πουθενά!!! Ζητούσαν συνεχείς αναβολές. Επίσης η ΝΔ ήταν παλαιότερα διστακτική να προχωρήσουν (παλαιότερες δηλώσεις Μητσοτάκη, Δένδια, κλπ). Σήμερα υπήρξε απότομη στροφή. Με τυμπανοκρουσίες επανέρχεται το νέο Eldorado, υπό αμερικανική μάλιστα «εγγύηση επιτυχίας».
Εντούτοις υπάρχουν δύο θέματα. Πρώτον το Block 2 είναι ενιαίο κοίτασμα με την Ιταλία, στα σύνορα της ΑΟΖ. Άρα θέλει συμφωνία διαμερισμού με τη γειτονική χώρα. Δεύτερον, από τα σεισμικά προκύπτει, ότι και το κοίτασμα αυτό, όπως και της Κρήτης, κινούνται στην κλίμακα επιτυχίας του 15-17%. Κοινώς η ερευνητική γεώτρηση έχει «μεγάλο ρίσκο». Η ερευνητική γεώτρηση κοστίζει ένα εκατομμύριο δολάρια την ημέρα και απαιτεί 60-120 ημέρες, λιγότερες στο Ιόνιο, περισσότερες στην Κρήτη λόγω διαφορετικών βαθών.
Θεωρητικά η υπόσχεση της ExxonMobil είναι ότι θα αναθέσει στην ελληνική Energean, -εξαιρετική και έμπειρη εταιρεία στις ερευνητικές γεωτρήσεις, να τρυπήσει το 2027. Μπορεί να συμβεί, μπορεί και όχι. Προσωπικά για όχι το βλέπω. Όμως ακόμα και αν τρυπήσει, ακόμα και αν βρει αέριο, θα είμαστε στο 2035 για να παραχθεί αέριο. Για να αποσβέσει θα πάμε στο 2060. Δύσκολο σε μια Ευρώπη που θα έχει από το 2050, μηδενική κατανάλωση φυσικού αερίου. Για τα υπόλοιπα δε μικρά κοιτάσματα, ούτε λόγος να γίνεται.
Ο αγωγός EastMed και το καλώδιο Κρήτη-Κύπρος-Ισραήλ
Ο περίφημος αγωγός EastMed που θα μετέφερε φυσικό αέριο στον άξονα Ισραήλ- Κύπρος-Ελλάδα με προορισμό την Ιταλία είναι επίσης μία «παλιά ιδέα» που έχει εγκαταλειφθεί. Το «κυβερνητικό αφήγημα» θεωρεί ότι ο Μπάιντεν δεν ενδιαφερόταν, ενώ τώρα ενδιαφέρεται ο Τραμπ. Μόνο που η Ιταλική εταιρεία, που μελέτησε τον αγωγό, με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, τον εγκατέλειψε για καθαρά τεχνικοοικονομικούς λόγους. Δεν υπάρχει φυσικό αέριο για να μεταφέρει από το Ισραήλ, την Κύπρο και την Ελλάδα στην Ιταλία. Συνεπώς ήδη το Ισραήλ και η Κύπρος υπέγραψαν με την Αίγυπτο συμφωνίες να απορροφά αυτή τα οποία πιθανά πλεονάσματα θα έχουν ή θα αποκτήσουν στο μέλλον. Κοινώς δεν φταίει ο Μπάιντεν. Απλά το πρότζεκτ είναι «νεκρό».
Το περίφημο καλώδιο EuroAsia (Αθήνα-Κρήτη-Κύπρος-Ισραήλ) είναι ένα ακόμα πρότζεκτ της εποχής Μανιάτη. Ευτυχώς ο ΣΥΡΙΖΑ το ακύρωσε. Επέμεινε ότι το «εθνικό σκέλος» (Αθήνα-Κρήτη), πρέπει να αποκοπεί από το ενιαίο πρότζεκτ και να εκτελεστεί αυτόνομα ως «εθνικό έργο». Όπερ και εγένετο, κατασκευάστηκε και τώρα εγκαινιάζεται. Έτσι η Κρήτη συνδέθηκε με το εθνικό μας δίκτυο. Έμεινε η διασύνδεση Κρήτη-Κύπρος-Ισραήλ, που παραδόξως η κυβέρνηση Μητσοτάκη προχώρησε μονομερώς χωρίς να ασχοληθεί με τις οικονομικές (βιωσιμότητα) και γεωπολιτικές (τουρκικές διεκδικήσεις) διαστάσεις του έργου. Και εκτέθηκε ανεπανόρθωτα. Η κυπριακή κυβέρνηση, διχασμένη, σχεδόν το εγκατέλειψε. Η Τουρκία «έβγαλε φρεγάτες». Η Αθήνα κατηγορούσε τη Λευκωσία για οικονομικές ανακολουθίες. Απόλυτος «διεθνής εξευτελισμός».
Τώρα η κυβέρνηση Μητσοτάκη υπόσχεται αναθέρμανση του έργου με «αμερικανική προστασία», επικαλούμενη εμπλοκή αμερικανικών ιδιωτικών κεφαλαίων. Και η Κυπριακή κυβέρνηση συμφώνησε να αναζητηθούν ιδιωτικά κεφάλαια, με νέα φυσικά μελέτη βιωσιμότητας. Το έργο με 6 δις κόστος κατασκευής και παθητικής λειτουργίας για 25 χρόνια και ελάχιστα έσοδα (πόσο ρεύμα να μεταφέρει ανάμεσα σε δύο αυτόνομα ενεργειακά νησιά), δεν θα βρει ιδιώτες, όπως δεν βρήκε τα προηγούμενα δέκα χρόνια παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες. Άρα η επίκληση των ιδιωτών είναι η καλύτερη μέθοδος για «να πάει στις καλένδες».
Ο Γιώργος Σταθάκης είναι πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
