Την υποκρισία ολόκληρου του αφηγήματος της πράσινης ανάπτυξης, της… αγάπης και της μέριμνας για το περιβάλλον και τη φύση καταδεικνύει το τεράστιο κενό και η απουσία κάθε ουσιαστικής μέριμνας έως τώρα, τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, για το τι γίνονται τα φωτοβολταϊκά πάνελ όταν τελειώνει η χρησιμότητά τους.
Πρόκειται για τεράστιο θέμα, που μπορεί να χαρακτηριστεί έως και σκάνδαλο, για μια αγορά που «κηδεμονεύει» καταλυτικά τα τελευταία χρόνια όλη την ειδησεογραφία, δεσπόζει σε επιδοτήσεις, νομικό «αβαντάρισμα» και πάσης φύσεως διευκολύνσεις, έχοντας καταστεί το απόλυτο επενδυτικό Eldorado, σε μια φρενίτιδα δίχως αύριο.
Την ώρα που εγχώριοι αλλά και ξένοι «παίκτες» γεμίζουν τα χωράφια, τα λαγκάδια και τις πλαγιές με φωτοβολταϊκά πάνελ, έχοντας επιδοθεί σε ένα ανεξέλεγκτο… πλειστηριασμό κατοχύρωσης θέσεων στο ενεργειακό σύστημα της χώρας, ελάχιστοι εξ αυτών πληρώνουν το τέλος ανακύκλωσης, άρα αποφεύγουν να κάνουν κάτι που εκ του νόμου υποχρεούνται, ενώ την ίδια ώρα, δεν υπάρχει ολοκληρωμένο σύστημα ανακύκλωσης των φωτοβολταϊκών.
Αυτό επισημαίνουν παράγοντες με άριστη γνώση αυτής της… σκοτεινής κατά τα λοιπά «πράσινης» αγοράς, οι οποίοι διαβλέπουν πως το πρόβλημα θα διογκωθεί τα επόμενα λίγα χρόνια, όταν συμπληρώσουν την 20ετία εκατοντάδες φωτοβολταϊκά πάρκα και τα πάνελ θα πρέπει να αντικατασταθούν. Οι ίδιοι σημειώνουν πως είναι πλέον σαφές πως η εγκατάσταση συστημάτων ΑΠΕ χωρίς αποτελεσματική ανακύκλωση των υλικών τους, καταρρίπτει το καθαρό περιβαλλοντικό αποτύπωμά τους. Αρέσει δεν αρέσει, αυτή είναι η πικρή αλήθεια.
Ήδη πολλά πάρκα έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής τους, οπότε συσσωρεύονται, χωρίς να υπάρχει σοβαρή και αποτελεσματική μέριμνα ανακύκλωσης μεγάλης κλίμακας στη χώρα μας.
«Το πρόβλημα της ανακύκλωσης των φωτοβολταϊκών είναι πανευρωπαϊκό. Δεν υπάρχει εργοστάσιο που να ανακυκλώνει στο πλήρες τα φωτοβολταϊκά πάνελ στην Ευρώπη, ενώ ελάχιστοι – εξ όσων υποχρεούνται – πληρώνουν το τέλος ανακύκλωσης. Όπως φαίνεται, η λύση για όλη την Ευρώπη θα βρεθεί ξανά – όπως και σε άλλες περιπτώσεις – με τη μεταφορά αυτών στην Κίνα, ή στην Αφρική».
Αυτό επισημαίνει παράγοντας της ενεργειακής αγοράς με άριστη γνώση όλης αυτής της αλυσίδας, διαβλέποντας πλήρες αδιέξοδο σε ένα σύστημα που… απλώνει ανεξέλεγκτα φωτοβολταϊκά πάρκα, στο όνομα της πράσινης μετάβασης, αλλά δεν έχει φροντίσει για το τι θα κάνει με αυτά τα περιβαλλοντικά «τέρατα» (από πλευράς ποσοτήτων), όταν παρέλθει η χρησιμότητά τους.
Ο ίδιος παράγοντας τονίζει ότι το τέλος ανακύκλωσης είναι 300 ευρώ ο τόνος, ήτοι 7 ευρώ ανά πάνελ, ενώ το σύνολο των έως τώρα χρωστούμενων είναι περίπου 50 εκατ. ευρώ. Η μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα είναι η έλλειψη ελληνικών εγκαταστάσεων ανακύκλωσης μεγάλης κλίμακας.
Δύσκολη διαδικασία
Ένα φωτοβολταϊκό πάνελ αποτελείται από σκληρυμένο γυαλί, πυρίτιο, ασήμι, αλουμίνιο, χαλκό, πλαστικό, EVA (κάτι σαν καουτσούκ, λειτουργεί ως "κόλλα-μαξιλαράκι" για τις κυψέλες κ.α. Το λύσιμο και η ανακύκλωση ενός φωτοβολταϊκού πάνελ περιλαμβάνει αποσυναρμολόγηση των μεταλλικών πλαισίων και εξαρτημάτων, θραύση και θερμική επεξεργασία για την αφαίρεση στρωμάτων πλαστικού ή ρητίνης και διαχωρισμό υλικών. Είναι δηλαδή μια δύσκολη και σύνθετη διαδικασία. Συνολικά, η ανάκτηση μπορεί να γίνει έως και 85%–90% του βάρους των πάνελ, ανάλογα με την τεχνολογία.
«Μέχρι το 2050 θα έχουμε βουνά ολόκληρα από φωτοβολταϊκά που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους αν δεν ξεκινήσουμε άμεσα να στήνουμε ολοκληρωμένες αλυσίδες ανακύκλωσης» προειδοποιεί η Ούτε Κολιέρ, αναπληρώτρια διευθύντρια του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA).
Ο νόμος και οι χιλιάδες τόνοι Φ/Β
Η ευρωπαϊκή οδηγία 2012/19/ΕΚ και ο ελληνικός νόμος 4819/2021 υποχρεώνουν τους παραγωγούς να συμμετέχουν σε εγκεκριμένα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ) και να καταβάλλουν εισφορές ανακύκλωσης. Στην Ελλάδα, ο φορέας ΣΣΕΔ Φωτοκύκλωση Α.Ε. διαχειρίζεται την ανακύκλωση των Φ/Β πάνελ.
Ωστόσο, μόνο 40 από τις περίπου 340 επιχειρήσεις έχουν συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις αυτές, που σημαίνει ότι περίπου το 88% παραμένει εκτός του συστήματος, δημιουργώντας έλλειμμα χρηματοδότησης για τη διαχείριση των ηλιακών αποβλήτων. Το 2023 εγκαταστάθηκαν περίπου 2,6 εκατομμύρια Φ/Β πάνελ, αλλά μόλις το 5% αυτών καλύφθηκε από χρηματοδότηση για ανακύκλωση, ενώ παρόμοια είναι τα στοιχεία, από πλευράς πληρωμών και για το 2024.
Μέχρι στιγμής, εκτιμάται πως στην επικράτεια της χώρας μας έχουν εγκατασταθεί από καταβολής έως σήμερα περίπου 25 εκατ. φωτοβολταϊκά πάνελ, ενώ το συνολικό βάρος αυτών υπολογίζεται στους 480 χιλ. τόνους. Πλέον, περίπου 2,5 εκατ. πάνελ, χρήζουν ανακύκλωσης, έχοντας συμπληρώσει τον χρόνο ζωής τους. Την περίοδο 2014–2023 διατέθηκαν στην ελληνική αγορά περίπου 240.000 τόνοι Φ/Β πλαισίων, με την πλειονότητα (225.000 τόνοι) να αφορά την τριετία 2020–2023. Οι στόχοι για το 2030 προβλέπουν επιπλέον 300.000–400.000 τόνους.
Σημειώνεται πως τα πάνελ των πρώτων ετών ήταν μικρότερα, ενώ τα πάνελ νέας γενιάς είναι μεγαλύτερα, με το βάρος τους διαφέρει, ανάλογα με τον τύπο και την τεχνολογία τους. Επίσης, δεν λαμβάνονται υπόψη άλλα στοιχεία του συστήματος, όπως βάσεις στήριξης, καλωδιώσεις και μετατροπείς, που προσθέτουν επιπλέον βάρος.
Μέχρι πρότινος, τα συλλεχθέντα απόβλητα πάνελ αποστέλλονταν στην Ιταλία για επεξεργασία, ενώ πλέον υπάρχουν κάποιες μικρές μονάδες επεξεργασίας στην Ελλάδα σε Κοζάνη, Ριτσώνα και Ηράκλειο Κρήτης, με πολύ μικρή δυναμικότητα όμως, συγκριτικά με τον…. ωκεανό των «γερασμένων» πάνελ.
Γιατί δεν πληρώνουν οι υπόχρεοι
Η μη καταβολή του τέλους ανακύκλωσης από πολλές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων, θεσμικών, οικονομικών και πρακτικών:
1. Έλλειψη αυστηρού ελέγχου και επιβολής κυρώσεων
Παρότι ο νόμος 4819/2021 καθιστά υποχρεωτική τη συμμετοχή των παραγωγών σε Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ), η εποπτεία από τις αρμόδιες αρχές (Υπουργείο Περιβάλλοντος, ΕΟΑΝ) συχνά είναι ανεπαρκής.
Οι κυρώσεις για μη συμμόρφωση είτε είναι χαμηλές είτε δεν εφαρμόζονται συστηματικά, με αποτέλεσμα πολλές εταιρείες να ρισκάρουν τη μη καταβολή χωρίς πρακτικές συνέπειες.
2. Αδυναμία παρακολούθησης της αγοράς
Υπάρχει μεγάλη διασπορά εταιρειών που εισάγουν, διακινούν ή εγκαθιστούν φωτοβολταϊκά πάνελ, πολλές εκ των οποίων είναι μικρές επιχειρήσεις.
Πολλές εταιρείες δεν εγγράφονται καθόλου στο σύστημα (μη δηλωμένοι παραγωγοί), επομένως δεν εντοπίζονται για να καταβάλουν το τέλος.
3. Πίεση κόστους και τιμών
Το τέλος ανακύκλωσης υπολογίζεται ανά μονάδα βάρους ή ισχύος και επιβαρύνει το κόστος προμήθειας. Ορισμένοι προμηθευτές το «κόβουν» για να προσφέρουν χαμηλότερες τιμές και να είναι πιο ανταγωνιστικοί. Οι αγοραστές (ιδιώτες ή επιχειρήσεις) συχνά αγνοούν την ύπαρξη της υποχρέωσης αυτής και δεν την απαιτούν από τους προμηθευτές.
4. Ανεπαρκής ενημέρωση
Πολλοί επαγγελματίες του χώρου δεν γνωρίζουν ότι οφείλουν να εγγράφονται στο ΣΣΕΔ και να πληρώνουν το αντίστοιχο τέλος για κάθε πάνελ που εισάγεται ή διακινείται. Δεν υπάρχουν υποχρεωτικές βεβαιώσεις συμμόρφωσης που να συνοδεύουν την προμήθεια πάνελ.
5. Ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο παρακολούθησης
Ο ΕΟΑΝ (Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης) έχει περιορισμένα μέσα για συστηματικό έλεγχο των εταιρειών του κλάδου. Η απουσία ενός λειτουργικού μητρώου με διασταυρώσεις στοιχείων δυσχεραίνει την παρακολούθηση της κυκλοφορίας προϊόντων και των υποχρεώσεων των επιχειρήσεων.
