Σε μια συγκυρία που η ελληνική οικονομία προσπαθεί να βρει βηματισμό με την ανάκτηση της επενδυτική βαθμίδα έρχεται η μεγάλη καταστροφή στη Θεσσαλία να υπενθυμίσει το πόσο ευάλωτη είναι πλέον το όλον οικονομικό γίγνεσθαι στις φυσικές καταστροφές.
Αναπόφευκτα, το μέλημα της προστασίας της ανθρώπινης ζωής και της ανακούφισης των πληγέντων, είναι το πρώτο και έπεται η διαδικασία αποτίμησης της όλης εικόνας από τις καταστροφές σε δίκτυα, υποδομές και παραγωγικό ιστό. Ωστόσο, και οι πληγές που ανοίγουν αλλά και οι διαπιστώσεις για ελλείμματα, που παρά την πρόσφατη εμπειρία (π.χ. Ιανός κτλ), δεν καλύφθηκαν είναι εξίσου σημαντικές.
Βιβλική καταστροφή
Μια πρώτη πρόχειρη, πάντως, εικόνα, παραπέμπει σε διαστάσεις βιβλικής καταστροφής σε οδικά δίκτυα, σε γέφυρες, φράγματα, λιμάνια, εργοστάσια και στις καλλιέργειες.
Πάντως, συνολική στάθμιση αναμένεται να υπάρξει μετά και την ολοκληρωμένη καταγραφή των ζημιών, που, βέβαια, θα δώσει και το ύψος των αναγκαίων αποζημιώσεων αλλά και αποκαταστάσεων. “Θα κάνουμε καταγραφή, εκεί βασικό ρόλο έχει ο ΕΛΓΑ, με τον επικεφαλής του ΕΛΓΑ, κ. Λυκουρέτζο. Από την ΕΕ υπάρχει το Ταμείο Ανάκαμψης, που υπάρχουν κατανεμημένοι πόροι. Υπάρχει το Ταμείο Αλληλεγγύης για τις φυσικές καταστροφές που δεν φημίζεται για την γενναιοδωρία του και υπάρχει και το ΕΣΠΑ. Ειδικά για το ΕΣΠΑ, μπορεί να γίνουν εσωτερικές ανακατανομές πόρων σε συνεννόηση μ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή” ανέφερε μιλώντας την Πέμπτη στο MEGA ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης.
Διαθέσιμοι πόροι
Ήδη, πάντως, στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών είναι σε ετοιμότητα, ώστε με την εκτόνωση της ακραίας κατάστασης, στο πεδίο, να προχωρήσουν οι διαδικασίες καταγραφών, να γίνει ο σχεδιασμός για τα απαιτούμενα κονδύλια και για την άμεση ενίσχυση των πληγέντων και τις ανατάξεις των υποδομών.
Πέρα από την όποια αρωγή από την ΕΕ, που πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αναμένεται να ανακατανεμηθούν κονδύλια από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, που ήδη προβλέπει 300 εκ ευρώ ως κρατική αρωγή. Αναπόφευκτα, με βάση τις πρώτες εκτιμήσεις θα κατατεθεί συμπληρωματικός προϋπολογισμός ώστε να καλυφθούν έκτακτες δαπάνες. Με βάση τον τρέχοντα προϋπολογισμό υπάρχει αποθεματικό ύψους 1 δισεκ. ευρώ για την κάλυψη των ζημιών από φυσικές καταστροφές, όμως είναι προφανές ότι η πραγματικότητα έχει ξεπεράσει τον αρχικό αυτό σχεδιασμό.
Άθροισμα με τις πυρκαγιές
Πάντως, δεδομένα από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών, μόνο από τις πυρκαγιές, με το κόστος για την χώρα μας ανέρχεται σε 1,66 δισ. Ευρώ. Υπενθυμίζεται, ότι στην περίπτωση των καταστροφών από τον Ιανό το 2020 δόθηκε από το κράτος μόνο για αποζημιώσεις περίπου 1 δισεκ. ευρώ.
Σημειώνεται ότι οι συμμετέχουσες σε σχετική έρευνα της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος, για τις “πληγές” του Ιανού, δήλωσαν ζημιές σε ακίνητα όλων των κατηγοριών (κατοικίες, εμπορικές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, τεχνικά έργα, φωτοβολταϊκά πάρκα) των οποίων η συνολική ασφαλισμένη αξία ήταν 2,7 δισ. €. Περισσότερο, τότε, επλήγησαν τα ακίνητα που βρίσκονταν στην ΠΕ Κεφαλληνίας (ασφαλισμένη αξία 554 εκατ. €) και στην ΠΕ Καρδίτσας (ασφαλισμένη αξία 346 εκατ. €).
Το μέτρο του Ιανού
Πάντως, όπως φαίνεται η ένταση των φαινομένων αυτών των ημερών ήταν πολλαπλάσια από τα τότε, κάτι που ανεβάζει στα ύψη τις όποιες εκτιμήσεις για φέτος.
“Η χώρα μας είναι στην περιοχή της υφηλίου με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα, με το μεγαλύτερο κίνδυνο όσον αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης”, είχε πει στις 12/1/23 στην εκπομπή «Συνδέσεις» ο Υφυπουργός στον Πρωθυπουργό, Αρμόδιος για Θέματα Κρατικής Αρωγής και Αποκατάστασης από Φυσικές Καταστροφές, Χρήστος Τριαντόπουλος, δίνοντας τα νούμερα που αποτυπώνουν πόσο κόστισε η αποκατάσταση και ποια ποσά μένει να δοθούν
“’Εχουμε ξεπεράσει τα 26 εκατομμύρια το 2022”, είπε ο Χρήστος Τριαντόπουλος, ενώ αναφέρθηκε και στον “περιοριστικό αλγόριθμο” που δεν επιτρέπει γενναία στήριξη από το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πώς εξελίχθηκε η ετήσια δαπάνη τα τελευταία χρόνια
Πάρα πολύ μεγάλο μέρος όλων αυτών των πόρων είναι εθνικοί πόροι, όχι ευρωπαϊκοί, κυρίως από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων αλλά και μέσα από τον προϋπολογισμό και περιλαμβάνονται τόσο αποζημιώσεις στήριξης για αποκαταστάσεις και βελτιώσεις υποδομών όσο και αποζημιώσεις στους αγρότες, είπε ο κ. Τριαντόπουλος.
Το 2021 δόθηκαν τα περισσότερα
Την περίοδο 2015 – 2018 το συνολικό κόστος ήταν στα 1,4 δισεκατομμύρια, ενώ από το 2019 ως το 2022 ανήλθε στα 3,4 δισεκατομμύρια. Το ’21 ήταν μια χρονιά αρκετά δύσκολη, ως συνέχεια των φυσικών καταστροφών του 2020
Οι τέσσερις μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές της τελευταίας τριετίας
Ο μεσογειακός κυκλώνας Ιανός το 2020 επηρέασε και τη Θεσσαλία, Επηρέασε την Κεντρική Ελλάδα, τα Ιόνια και το κόστος έχει ξεπεράσει τα 700 εκατομμύρια, ενώ από το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης πήραμε λιγότερο από 22 εκατομμύρια. Όλα τα υπόλοιπα είναι εθνικοί πόροι, είπε ο Χρήστος Τριαντόπουλος και επανέλαβε ότι «θα έπρεπε να υπάρχει μεγαλύτερη ενίσχυση από το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το 2021 -2022 όταν ενεργοποιήθηκε η πλατφόρμα arogi.gov.gr/μετά τις πυρκαγιές δόθηκαν 119 εκατομμύρια.( τα 87 εκατομμύρια το 2021)
Σχετικά με την αρωγή σε επιχειρήσεις, τα ποσά υπερβαίνουν τα 26 εκατομμύρια ευρώ το 2022, ενώ το 2016- 2017 δεν ξεπερνούσαν το μισό εκατομμύριο, όπως τόνισε ο κ. Τριαντόπουλος.
Πρόκειται για πόρους του υπουργείου Οικονομικών που δίνονται στις επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα η διαδικασία μετρά 5.000 διεκπεραιωμένους φακέλους , ενώ τα προηγούμενα χρόνια δεν ξεπερνούσαν τους 200 κάθε έτος, σημαίνει και τεράστιο όγκο της δουλειάς για τις υπηρεσίες του υπουργείου.
Είναι πάντως ξεκάθαρο, ότι το βάρος στο ΑΕΠ αλλά και στα δημοσιονομικά είναι μεγάλο. Καθώς μάλιστα, μπαίνει και πάλι ο “δημοσιονομικός κορσές” με τις “ντιρεκτίβες” της ΕΕ για “μάζεμα” δαπανών, τα νέα βάρη, που θέτουν οι καταστροφές στον υπολογισμό του πλεονάσματος ή του ελλείμματος, προβληματίζουν έντονα.
Η αναφορά των οίκων
Δεν είναι τυχαία, επίσης, η αναφορά των αναλυτών του οίκου Scope Ratings, Keith Mullin, (senior writer της Scope) και Dennis Shen, (επικεφαλής αναλυτής του οίκου για την Ελλάδα), που σε μια επεξηγηματική αναφορά τους πριν λίγες μέρες σχετικά με το θεσμικό περιβάλλον, τις μεταρρυθμίσεις και τις προκλήσεις γύρω από την αξιολόγηση ΒΒΒ- που δίνει πλέον ο οίκος στην Ελλάδα ανέφεραν ότι: “Μια άλλη πρόκληση είναι η μέτρια μακροπρόθεσμη δυνητική ανάπτυξη της τάξης του 1%. Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις είναι σημαντικές σε αυτό το μέτωπο, καθώς ο κλιματικός κίνδυνος περιορίζει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη εάν οι καύσωνες και οι πυρκαγιές βλάψουν τους κρίσιμους τομείς του τουρισμού και της γεωργίας της Ελλάδας”. Παράλληλα οι αναλυτές παραπέμπουν, σε μια έκθεση από την Τράπεζα της Ελλάδος, που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να κοστίσει στην ελληνική οικονομία από 577 δισ. έως 701 δισ. ευρώ έως το 2100. "Αυτό είναι τριπλάσιο από το μέγεθος της ελληνικής οικονομίας σήμερα! Ο κλιματικός κίνδυνος αντιπροσωπεύει μια ουσιαστική μακροπρόθεσμη κρίση και είναι σημαντικός για την αξιολόγηση της Ελλάδας ως της πιο εκτεθειμένης οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης” αναφέρουν τα δύο στελέχη.
Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα, με την επικαιροποιημένη έρευνα της Επιτροπής Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ) για την Τράπεζα της Ελλάδος, το ετήσιο κόστος από την κλιματική αλλαγή μπορεί να φτάσει τα περίπου 8,5 δισ. ευρώ το ετος. Η αποκαλυπτική αυτή μελέτη δείχνει ότι το συνολικό κόστος είναι δυνατόν να φτάσει τα 701 δισ. ευρώ έως το 2100. Δηλαδή, το ΑΕΠ της Ελλάδας μπορεί να μειώνεται κατά 2% σε ετήσια βάση μέχρι το 2050 και ακόμη περισσότερο μέχρι το 2100.
Όπως τονίζεται, στην έκθεση που δημοσιοποίησε η Τράπεζα της Ελλάδος, τον περασμένο Απρίλιο για το 2022, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη δημοσιονομική σταθερότητα «μεταδίδονται κυρίως μέσω δύο διαύλων: αφενός μέσα από την επίδραση στο ΑΕΠ (μακροοικονομικές επιπτώσεις) και αφετέρου μέσα από την επίδραση στα φορολογικά έσοδα και στις δημόσιες δαπάνες που συνδέονται με τα υιοθετούμενα μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου και, κατ’ επέκταση, στο δημοσιονομικό αποτέλεσμα και στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους». «Οι μακροοικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο ΑΕΠ συνδέονται με τις διαταραχές στην προσφορά και τη ζήτηση της οικονομίας που προκαλούνται από τις κλιματικές και εν γένει περιβαλλοντολογικές ανατροπές (φυσικοί κίνδυνοι). Τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν αρνητικά τις παραγωγικές δυνατότητες του πρωτογενούς τομέα, προκαλούν απώλειες στον κεφαλαιακό εξοπλισμό, τις υποδομές και τα περιουσιακά στοιχεία (κτιριακό εξοπλισμό κ.λπ.), ενώ επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγικότητα της εργασίας, το εισόδημα και την απασχόληση, τον πλούτο και, κατά συνέπεια, την κατανάλωση, τις επενδύσεις και την οικονομική μεγέθυνση», τονίζεται στην Έκθεση.
Πλήγμα για το ΑΕΠ σε περιφερειακό επίπεδο
Επίσης, με βάση, έρευνα για τον αντίκτυπο των πυρκαγιών στη Νότια Ευρώπη που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο σε επιστημονικό περιοδικό του οργανισμού Elsevier αναφέρεται, ότι η αρνητική επίδραση των πυρκαγιών στον ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ σε περιφερειακό επίπεδο κυμαίνεται από 0,11 έως 0,18% σε 8 χρόνια. Ας σημειωθεί ότι μελετήθηκαν γεγονότα πυρκαγιών μέχρι το 2018, πριν την κλιμάκωση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης τα τελευταία χρόνια. Οι μετρήσεις δείχνουν ετήσιες οικονομικές απώλειες για τη Νότια Ευρώπη της τάξης των 13-21 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα, δε, με τους συντάκτες της μελέτης Sarah Meier, Robert J.R. Elliot και Eric Strobl, που μελέτησαν τις πυρκαγιές σε Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα από το 2011 έως το 2018, η επίδραση στα κρίσιμα χρόνια, με τις περισσότερες πυρκαγιές και τις μεγαλύτερες σε έκταση καταστροφές, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ κατά περίπου 3,3–4,8%.
Παράλληλα, αναφέρεται, ότι οι επιπτώσεις στην απασχόληση είναι ετερογενείς. Κλάδοι, δηλαδή, όπως χονδρικό και λιανικό εμπόριο, μεταφορές, καταλύματα και δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών εστίασης αντιμετωπίζουν αρνητική επίδραση στην απασχόληση 0,09–0,15%, πιθανώς ως αποτέλεσμα διαταραχών που σχετίζονται με τον τουρισμό. Αντίθετα, τα αποτελέσματα δείχνουν θετική επίδραση των πυρκαγιών στην αύξηση της απασχόλησης σε περιφερειακό επίπεδο κατά 0,13–0,22% σε τομείς που περιλαμβάνουν χρηματοοικονομικές, ασφαλιστικές και κτηματομεσιτικές δραστηριότητες, καθώς και οικοδομικές δραστηριότητες για βραχύ διάστημα.
Το Ταμείο Ανάκαμψης
Στο φόντο αυτό, όπως επισημαίνουν και όλοι οι αρμόδιοι παρατηρητές απαραίτητη είναι η μια νέα στρατηγική όπου θέση “κλειδί” έχει η απορροφητικότητα των κοινοτικών κονδυλίων, με αποτελεσματικό τρόπο ώστε να “θωρακιστεί” η οικονομία από τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Κατι βέβαια για το οποίο υπάρχει κριτική ότι δεν γίνεται, καθώς πολλά έργα περιβαλλοντικής μηχανικής δεν έχουν ενταχθεί στον όλο σχεδιασμό.
Ενεργειακή μετάβαση
Πάντως, κυρίως έργα ενεργειακής μετάβασης προωθεί η κυβέρνηση με το αίτημα που υπέβαλε η Ελλάδα στην Κομισιόν για την τροποποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης και την προσθήκη ενός νέου κεφαλαίου, αυτού για το REPowerEU.
Τα επιπλέον 795 εκατ. ευρώ της ελληνικής πρότασης για το REPowerEU, το οποίο δεν υπήρχε μέχρι σήμερα ως σκέλος του RRF, αφορούν έργα και προγράμματα που εφόσον εγκριθούν από την ΕΕ θα αρχίσουν κατά τον προγραμματισμό να ξεδιπλώνονται εντός του έτους, αλλά κυρίως από του χρόνου.
Βέβαια είναι έργα απαιτήσεων ενώ είναι προφανές ότι δεν διασφαλίζουν από μόλις τους, άμεσες άμυνες έναντι της κλιματικής κρισησ.
Σε κάθε περίπτωση με την εκταμίευση της τελευταίας δόσης του ΤΑΑ να εκκρεμεί απαιτείται επιτάχυνση των διαδικασιών για να μην χαθούν κρίσιμα ορόσημα, άρα και χρηματοδοτήσεις.
Πάντως οι νέοι πόροι αφορούν επί της ουσίας τις εξής μεγάλες κατηγορίες:
- Η πλειοψηφία, τα 560 εκατ. ευρώθα κατευθυνθούν σε δράσεις ενεργειακής απόδοσης. Δηλαδή σε νέα «Εξοικονομώ Κατ’ Οίκον» και «Εξοικονομώ Επιχειρώ», σε ένα νέο πρόγραμμα «φωτοβολταϊκά στην στέγη» όπως και σε ένα ακόμη «Ανακυκλώνω - Αλλάζω θερμοσίφωνα», καθώς και σε δράση για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δημοτικών επιχειρήσεων ύδρευσης και αποχέτευσης, των γνωστών ΔΕΥΑ. Είναι μονόδρομος για να επιτευχθούν οι στόχοι του νέου ΕΣΕΚ και να πολλαπλασιάσει η Ελλάδα σε όσο πιο σύντομο διάστημα τις επιδόσεις της στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης, έναν από τους βασικούς πυλώνες πολιτικής του υπ. ΠΕΝ Θεόδωρου Σκυλακάκη.
- Τα 150 εκατ. ευρώ αφορούν ποσά για πιλοτικά έργα παραγωγής βιομεθανίου και κυρίως για δέσμευση άνθρακα Carbon Capture and Storage (CCS), όπως το έργοPrinos CCS. Στον Πρίνο, η Energean αναπτύσσει ήδη σχέδιο αποθήκευσης CO2 ως μέρος μιας γενικότερης μεσογειακής αλυσίδας δέσμευσης, μεταφοράς και αποθήκευσης ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα. H εταιρεία έχει ήδη λάβει από την Εταιρεία Διαχείρισης Ελληνικών Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων (ΕΔΕΥΕΠ) το προβλεπόμενο από τον νόμο δικαίωμα διερεύνησης ισχύος 22 μηνών, από 1ης Οκτωβρίου 2022 για την ολοκλήρωση των μελετών που αφορούν στον χαρακτηρισμό της καταλληλότητας του Πρίνου ως χώρο αποθήκευσης CO2 σύμφωνα με τα κριτήρια που προβλέπονται από την εθνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Εφόσον εγκριθεί η ελληνική πρόταση για το REPower EU θα πρόκειται για επιπλέον χρηματοδότηση.
- Τέλος, 85 εκατ. ευρώ αφορούν την εγκατάσταση επιπλέον συστημάτων αποθήκευσης.Την πρόθεση της Ελλάδας να εντάξει μονάδες αποθήκευσης ενέργειας (μπαταρίες και αντλησιοταμίευση) στις χρηματοδοτήσεις του προγράμματος REPowerEU είχε εξαγγείλει κατά τις προγραμματικές του δηλώσεις στην Βουλή ο Θ. Σκυλακάκης, ενώ είχε τεθεί ως στόχος και από την προηγούμενη πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ. Τα 85 εκατ. ευρώ θα έρθουν να προστεθούν στα 200 εκατ. τα οποία έχουν ήδη δεσμευτεί για τον ίδιο σκοπό μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και αφορούν τους τρεις διαγωνισμούς της ΡΑΕ για σταθμούς αποθήκευσης, οι οποίοι πρέπει να έχουν τεθεί σε λειτουργία έως τις 31 Δεκεμβρίου 2025, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα σφιχτά χρονοδιαγράμματα.
