Σε μια εποχή παράκρουσης για την πράσινη ανάπτυξη, τη βιωσιμότητα, τη φυγή από τον άνθρακα και το λιγνίτη, την πίεση για κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και τη μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα, έρχεται ως… καταπέλτης η μεγάλη απειλή: Η μεγάλη… ενέργεια όλων, η πηγή της ζωής, για περιβάλλον, φύση, ανθρώπους, ζώα, οικονομία, επιχειρήσεις, κράτος, νοσοκομεία, τα πάντα, το νερό, λιγοστεύει επικίνδυνα! Εκλείπει!
To πρόβλημα είναι παγκόσμιο, αλλά η Ελλάδα, είναι από τις χώρες που ο συναγερμός είναι στο κόκκινο. Εδώ και καιρό, όχι σήμερα, ασχέτως αν σήμερα ξύπνησε αίφνης η κυβέρνηση. Το νερό λοιπόν. Η στάθμη των φραγμάτων είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, ενώ οι υδροφόροι ορίζοντες και οι ταμιευτήρες της Αττικής έχουν χάσει πάνω από 50% σε σχέση με το 2022, δηλαδή μόλις σε μια τριετία! Σε περιοχές της Πελοποννήσου, τα δίκτυα χάνουν έως και 80 % του νερού λόγω διαρροών και κλοπής.
Ζούμε στην εποχή της «πράσινης μετάβασης» όπου η ενεργειακή ατζέντα είναι γεμάτη από λέξεις όπως "απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα", "μηδενικό αποτύπωμα", "βιώσιμη ανάπτυξη", διακηρύξεις στόχων, συνέδρια με φωτοβολταϊκά στο φόντο, υπουργοί που τάζουν "ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα" μέχρι το 2050. Χάρτες με ανεμογεννήτριες, διαγράμματα με υδρογόνο, προκηρύξεις για πράσινα έργα. Η Ευρώπη, και μαζί της η Ελλάδα, επενδύει δισεκατομμύρια σε ΑΠΕ, ηλεκτροκίνηση, υδρογόνο και κλιματικούς νόμους. Σε μεγάλη εικόνα, πρόκειται για μια κατάσταση οικολογικής φαντασίωσης.
Το νερό
Την ώρα λοιπόν που καταγράφεται πράσινη παράκρουση, φρενίτιδα επιδοτήσεων, πακέτων στήριξης και μυριάδων άλλων διευκολύνσεων, το νερό, αυτή η αθόρυβη προϋπόθεση κάθε μορφής ζωής και κάθε μοντέλου παραγωγής, μένει απελπιστικά εκτός κεντρικού ενδιαφέροντος, μολονότι καμιά "πράσινη επανάσταση" και καμιά βιωσιμότητα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ασφαλή, προσβάσιμα και επαρκή υδάτινα αποθέματα. Και όμως, η διαχείριση του νερού εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με όρους δεκαετίας ’80: χωρίς σχέδιο, χωρίς διαφάνεια, χωρίς προτεραιότητα.
Γιατί το νερό δεν είναι sexy για τους χρηματοδότες. Δεν πουλάει σε εκθέσεις τεχνολογίας. Δεν εντυπωσιάζει σε παρουσιάσεις PowerPoint. Δεν είναι «φανταχτερός» ο κόσμος των σωλήνων, των αποχετεύσεων, των υπόγειων δικτύων! Η διαχείρισή του νερού θέλει δουλειά στα χωράφια, επενδύσεις σε δίκτυα, σχέδιο σε επίπεδο δήμων και Περιφέρειας, και κυρίως πολιτική ευθύνη. Αλλά ποιος να φωτογραφηθεί δίπλα σε σωλήνες;
Την ώρα που «διαφημίζονται» πράσινες πόλεις, πράσινα νησιά με μηδενικό αποτύπωμα και λεωφορεία χωρίς οδηγούς, οι μισοί δήμοι της χώρας έχουν δίκτυα ύδρευσης που χάνουν πάνω από το 40% του νερού λόγω διαρροών. Και έως… χθες, που «ξύπνησε» η κυβέρνηση, δεν μιλούσε κανένας, πλην του διευθύνοντος συμβούλου της ΕΥΔΑΠ Γιώργου Σαχίνη και του γενικού διευθυντή ύδρευσης της ΕΥΔΑΠ Γιώργου Καραγιάννη, ο οποίος ξέρει τα δίκτυα και τη διαδρομή νερού και αποχέτευσης στην Αττική και στην Ελλάδα, όσο κανένας άλλος.
Το χθεσινό ράλι ΕΥΔΑΠ – ΕΥΑΘ στο Χρηματιστήριο
Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο κεντρικοί πυλώνες της διαχείρισης νερού, ύδρευσης αλλά και αποχέτευσης στην Ελλάδα, οι εισηγμένες στο χρηματιστήριο ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, για… χρόνια μένουν στο περιθώριο των συναλλαγών της αγοράς, με τους θεσμικούς να απέχουν χαρακτηριστικά και τους ιδιώτες να στρέφονται σε άλλες επιλογές.
Μόνο χθες, μετά τις εξαγγελίες της κυβέρνησης να βάλει κάτω από την ομπρέλα των δύο μεγαλύτερων εταιρειών ύδρευσης και αποχέτευσης της χώρας ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ όλη τη διαχείριση νερού, ξύπνησαν οι δύο μετοχές κλείνοντας με ράλι 12,42% και 13,33% αντίστοιχα, κάτι που ουδέποτε στα χρονικά είχαν ξανακάνει. Παράλληλα, αύξησαν σημαντικά όγκους και τζίρους, με την ΕΥΔΑΠ να κάνει 544 χιλ. τεμάχια με τζίρο 3,63 εκατ. ευρώ και πάνω από 2000 πράξεις. Η ΕΥΑΘ διακίνησε όγκο 280 χιλ. τεμαχίων με τζίρο πάνω από 1 εκατ. ευρώ και 745 πράξεις.
Συνάμα, ράλι σε ποσοστό 25,11% έκανε η μετοχή της εταιρείας Unibios, ενώ έφτασε έως και το 29,79%, καθώς, μέσω της θυγατρικής Watera εξειδικεύεται στις μονάδες αφαλάτωσης, έχοντας ήδη ολοκληρώσει αρκετά projects σε νησιά και αλλού.
Η υποκρισία
Ενώ θεσπίζονται φιλόδοξες στρατηγικές για το κλίμα, οι γεωργικές πρακτικές παραμένουν εντατικές, σπάταλες και χωρίς έλεγχο ως προς την άρδευση. Η υποκρισία αποτυπώνεται γλαφυρά στην εικόνα μιας χώρας που:
Κυνηγά επενδύσεις για αιολικά πάρκα, αλλά δεν έχει σύστημα ελέγχου γεωτρήσεων.
Χρηματοδοτεί πράσινες καινοτομίες, αλλά αφήνει τα νησιά της να διψούν κάθε καλοκαίρι, την ώρα που κάνουν… πάρτι οι πισίνες για την προσέλκυση νέων τουριστών!
Αγωνιά για την ενεργειακή αυτάρκεια, αλλά δεν εξασφαλίζει την υδατική επάρκεια.
Ποια είναι η κατάσταση
Σε πολλές περιοχές, όπως η Αργολίδα, η Ανατολική Κρήτη, η Ρόδος και η Πελοπόννησος, το νερό είναι ήδη είδος υπό περιορισμό, με κοπές στην άρδευση και περιορισμούς στην ύδρευση. Η Ελλάδα έχει μεσογειακό κλίμα, που σημαίνει πολύ άνιση κατανομή νερού: βροχοπτώσεις κυρίως τον χειμώνα, ενώ οι ανάγκες κορυφώνονται το καλοκαίρι.
Το 2024 ήταν μια από τις πιο ξηρές χρονιές της τελευταίας 20ετίας, με λιγότερη χιονόπτωση και εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες από τον Μάρτιο. Σε πολλές περιοχές της χώρας, τα δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης χάνουν έως και 50-60% του νερού λόγω παλαιότητας και έλλειψης συντήρησης. Επιπλέον, δεν υπάρχει εθνικό σύστημα καταγραφής κατανάλωσης, ούτε ενιαίος μηχανισμός εποπτείας της άντλησης νερού από γεωτρήσεις.
Το 85% της κατανάλωσης νερού στην Ελλάδα αφορά στη γεωργία, συχνά με αναποτελεσματικά ή παρωχημένα συστήματα άρδευσης. Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Θεσσαλία ή η Ανατολική Μακεδονία, η υπεράντληση έχει ήδη οδηγήσει σε υποβάθμιση υδροφόρων οριζόντων.
Ο τουρισμός σε παγκόσμια τουριστικά brands όπως Σαντορίνη, Μύκονος, Πάρος, Ρόδος κ.α., υπερ-δεκαπλασιάζει τις ανάγκες για νερό τους θερινούς μήνες, με τις υποδομές να… πετσικάρουν άγρια. Πολλά νησιά εξαρτώνται από υδροφόρες ή αφαλάτωση, κάτι που αυξάνει το κόστος και την ενεργειακή επιβάρυνση.
Άργησε η… πράσινη κυβέρνηση
Η (άρδην) κινητοποίηση της κυβέρνησης για το νερό και τη διαχείρισή του, ενώ το πρόβλημα είναι ήδη εδώ, είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ενεργεί πρόχειρα και αποσπασματικά το ελληνικό κράτος. Η λειψυδρία στην Ελλάδα δεν είναι ξαφνικό φαινόμενο. Τα σημάδια υπήρχαν εδώ και χρόνια: φθαρμένα δίκτυα, υπεράντληση, ελλείψεις στα νησιά κάθε καλοκαίρι, γεωργία χωρίς έλεγχο κατανάλωσης.
Τώρα, με την κατάσταση σε (ουσιαστικά) οριακό σημείο, η κυβέρνηση εξαγγέλλει "εθνικά σχέδια", συγχωνεύσεις και επενδύσεις, εντελώς καθυστερημένα, ενώ εύλογα είναι τα ερωτήματα για το αν υπάρχει πραγματικό σχέδιο αξιόπιστων μελετών που να «εγγυώνται» την επιτυχία των χθεσινών εξαγγελιών. Η κυβέρνηση θα πρέπει να εξηγήσει γιατί δεν έχει κάνει μελέτες για το ποιοι πρέπει να είναι οι χειρισμοί, εφόσον υπάρχει κατάσταση συναγερμού.
Πολλά και καίρια ερωτήματα
Τώρα ανακάλυψε η κυβέρνηση ότι είναι κατακερματισμένος ο χώρος της διαχείρισης νερού με 700 (μικρο)εταιρείες; Επειδή κανένας… Θεός δεν μας έχει υποσχεθεί ότι θα βρέξει και θα χιονίσει τον προσεχή και τους επόμενους χειμώνες, εύλογα γεννώνται καίρια ερωτήματα:
Μήπως θα πρέπει να σταματήσουν οι γεωτρήσεις από τις εταιρείες εμφιάλωσης νερού; Μήπως να περιοριστούν; Μήπως θα πρέπει να επανεξεταστούν όλα τα δεδομένα στις άδειες γεωτρήσεων; Επιχειρήσεων και ιδιωτών (ασχέτως αν δεν υπάρχει κανένα αρχείο).
Γιατί δεν έχουν παρθεί ήδη γενναίες αποφάσεις περιορισμού της σπατάλης, όπου είναι εφικτό; Γιατί δεν έχουν προχωρήσει σοβαρά και γενικευμένα projects αφαλάτωσης στα ελληνικά νησιά; Είναι πιο σημαντικές οι επιδοτήσεις για φωτοβολταϊκά σε παραγωγικές και καλλιεργήσιμες ζώνες της χώρας από τις επιδοτήσεις για αφαλατώσεις;
Το κεντρικό στοίχημα
Η χρηστή διαχείριση του νερού δεν είναι απλώς μια τεχνική πρόκληση. Είναι ζήτημα κοινωνικής ευθύνης, πολιτικής βούλησης και πολιτισμικής αλλαγής. Απαιτεί συντονισμένες δράσεις από την Πολιτεία, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τους αγρότες, τη βιομηχανία αλλά και τους ίδιους τους πολίτες.
Από τη θέσπιση σαφών κανόνων και τον έλεγχο της υπερκατανάλωσης, έως την περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία και την ενίσχυση πρακτικών επαναχρησιμοποίησης, κάθε στάδιο της αλυσίδας χρήσης νερού χρειάζεται επανασχεδιασμό με βάση τη βιωσιμότητα.
Πλέον, δεν υπάρχει η πολυτέλεια της άγνοιας ή της αδιαφορίας. Το νερό δεν είναι ανεξάντλητο. Κι όπως κάθε πολύτιμο αγαθό, απαιτεί σεβασμό, σωστή χρήση και συλλογική μέριμνα. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να γίνει παράδειγμα στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Το χρωστά στις επόμενες γενιές — και στον ίδιο τον εαυτό της.
Γιατί, η αλήθεια είναι απλή, πεζή και κυρίως αδυσώπητη: χωρίς νερό, δεν υπάρχει βιωσιμότητα. Ούτε πράσινη, ούτε κόκκινη, ούτε καμία…
