Σε μια περίοδο όπου η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί σοβαρό σχεδιασμό και δίκαιη κατανομή του κόστους, το ζήτημα των απωλειών στο δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας αναδεικνύεται ως μια από τις σημαντικότερες ανοιχτές πληγές στη λειτουργία της αγοράς. Πρόκειται για μια πρόκληση που δεν περιορίζεται σε τεχνικές ιδιαιτερότητες του δικτύου, αλλά σχετίζεται άμεσα με θεσμικές στρεβλώσεις και αδυναμίες, οι οποίες προκαλούν σημαντικές, συνεχείς οικονομικές επιβαρύνσεις στους προμηθευτές και, τελικά, στους καταναλωτές.
Η αύξηση των συντελεστών απωλειών κατά 20% περίπου, που τέθηκε σε ισχύ μόλις τον περασμένο Μάιο, έρχεται να επιβεβαιώσει την έκταση του προβλήματος και να αναδείξει την ανάγκη ουσιαστικής αναθεώρησης του ρυθμιστικού πλαισίου που διέπει τα κίνητρα και τους μηχανισμούς ελέγχου.
Το παράδειγμα που φανερώνει το μέγεθος της στρέβλωσης
Το χαρακτηριστικότερο ίσως δείγμα του προβλήματος των απωλειών δικτύου είναι οι Οριστικές Εκκαθαρίσεις της Αγοράς Εξισορρόπησης για το Α’ εξάμηνο του 2022: για την περίοδο αυτή, 684 GWh επιπλέον ενέργειας χρεώνονται σήμερα στην αγορά ως «Ενέργεια Κανονικοποίησης». Πρόκειται για ενέργεια που δεν καταγράφηκε από μετρητές αλλά προστίθεται λογιστικά για να «κλείσει» το ενεργειακό ισοζύγιο μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης. Το αντίστοιχο κόστος για το κλείσιμο του ισοζυγίου αυτού υπολογίζεται σε 164 εκατ. ευρώ και επιβαρύνει εκ των υστέρων τους προμηθευτές, χωρίς καμία δυνατότητα πρόβλεψης ή παρέμβασης.
Η πρακτική αυτή ενισχύει την αβεβαιότητα στη λιανική αγορά, στρεβλώνει τους βασικούς κανόνες τιμολόγησης των καταναλωτών και υπονομεύει τον ανταγωνισμό. Οι προμηθευτές υποχρεώνονται να αναλάβουν ένα εξωγενές ρίσκο, το οποίο, σε σημαντικό βαθμό, καταλήγει να επιμερίζεται στους τελικούς λογαριασμούς των καταναλωτών.
Δεν φταίνε μόνο οι ρευματοκλοπές
Οι αιτίες του προβλήματος δεν περιορίζονται σε φαινόμενα παραβατικότητας, όπως οι ρευματοκλοπές - ειδικά στη Μέση Τάση όπου υπάρχει ευρεία τηλεμέτρηση. Το πρόβλημα είναι κυρίως θεσμικό και συστημικό: συνδέεται με τον τρόπο που καταγράφονται, διαχειρίζονται και τελικά επιμερίζονται οι απώλειες.
Η ελληνική ιδιαιτερότητα που μας κοστίζει
Σε αντίθεση με την πλειονότητα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην Ελλάδα το κόστος των απωλειών – ακόμη και όταν υπερβαίνει τα εγκεκριμένα όρια – δεν καλύπτεται από το ρυθμιζόμενο έσοδο του Διαχειριστή. Αντίθετα, το βάρος μεταφέρεται στους προμηθευτές, οι οποίοι, ωστόσο, δεν διαθέτουν τα κατάλληλα μέσα παρέμβασης ούτε έχουν εκ του ρόλου τους κάποια αρμοδιότητα ή ευθύνη για τον έλεγχο των απωλειών.
Αυτό το κενό έχει ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να εμφανίζει μία από τις χαμηλότερες επιδόσεις στην Ε.Ε. Από το 2013 έως το 2023, οι απώλειες σχεδόν διπλασιάστηκαν: από 5,9% στο 11,4%, όταν ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει στο 5,5%. Αυτή η διαφορά δεν είναι μια τυχαία στατιστική απόκλιση: είναι ένα ουσιαστικό, μη ανακτήσιμο κόστος που οι προμηθευτές δεν μπορούν να καλύψουν και που, αναπόφευκτα, περνά στα τιμολόγια των πελατών.
Ο δε αναδρομικός και με τεράστια καθυστέρηση υπολογισμός του εν λόγω κόστους από τους Διαχειριστές — ακόμη και 3-4 έτη μετά το έτος κατανάλωσης — με προσπάθεια μετακύλισης εξωπραγματικών χρεώσεων στους προμηθευτές, πολύ πάνω από τις ρυθμιστικές προβλέψεις, καθιστούν ανέφικτη την ορθολογική και υγιή λειτουργία της αγοράς.
Χωρίς μηχανισμό κινήτρων, χωρίς λογοδοσία
Η απουσία ουσιαστικού μηχανισμού κινήτρων - ανταμοιβών ή κυρώσεων - για τον Διαχειριστή διατηρεί ένα πλαίσιο χωρίς σαφή λογοδοσία. Την ίδια στιγμή, η επενδυτική στρατηγική του ΔΕΔΔΗΕ προβλέπει την αντικατάσταση 7,3 εκατομμυρίων μετρητών με έξυπνους με συνολικό προϋπολογισμό 1,2 δισ. ευρώ έως το 2030. Παρά τη σημαντική αυτή επένδυση, οι εκτιμώμενες απώλειες αναμένεται να μειωθούν μόλις κατά 20%, δηλαδή να παραμείνουν σε επίπεδα περίπου 9%.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το εγκεκριμένο Απαιτούμενο Έσοδο του ΔΕΔΔΗΕ για το 2025 αυξάνεται κατά 26%. Αυτό καθιστά ακόμη πιο αναγκαία τη θέσπιση σαφών και μετρήσιμων δεικτών απόδοσης, συνδεδεμένων με απτά αποτελέσματα.
Η πρόταση για ευθυγράμμιση με την Ευρώπη
Οι ανεξάρτητοι προμηθευτές επισημαίνουν ότι η «Ενέργεια Κανονικοποίησης», η πρόσθετη, δηλαδή, ενέργεια που επιβαρύνει τους λογαριασμούς εκ των υστέρων, πρέπει να ενταχθεί στο ρυθμιζόμενο έσοδο του Διαχειριστή. Πρόκειται για απλή, πλην όμως, κρίσιμη αλλαγή που θα ευθυγραμμίσει την ελληνική αγορά με την ευρωπαϊκή πρακτική.
Παράλληλα, προτείνεται να καθοριστεί ένα ανώτατο αποδεκτό όριο απωλειών, βασισμένο σε διεθνείς δείκτες αναφοράς (benchmarks), και να συνδεθούν τα έσοδα του Διαχειριστή με την πραγματική του επίδοση στη μείωση των απωλειών.
Η αδράνεια έχει κόστος για όλους
Το Α’ εξάμηνο του 2022, το συνολικό κόστος των απωλειών ανήλθε σε 743 εκατ. ευρώ, επιβαρύνοντας τη Χαμηλή Τάση με προσαύξηση έως και 17,4%. Από αυτό το ποσό, τα 164 εκατ. ευρώ προήλθαν αποκλειστικά από την Ενέργεια Κανονικοποίησης - μια μη προβλέψιμη χρέωση που προστέθηκε σε ένα ήδη υψηλό κόστος, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο το τοπίο.
Οι Οριστικές Εκκαθαρίσεις του Α’ εξαμήνου του 2022 δεν είναι απλώς λεπτομέρεια λογιστικής φύσεως. Είναι μια σαφής προειδοποίηση ότι όταν το εγχώριο θεσμικό πλαίσιο δεν ευθυγραμμίζεται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, υπονομεύεται συνολικά η αποδοτικότητα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με το επιπλέον κόστος του φαινομένου αυτού να καταλήγει στον τελικό καταναλωτή.
Όσο η αδράνεια συνεχίζεται, η ενεργειακή μετάβαση θα επιβαρύνεται από στρεβλώσεις που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Και σε αυτή την εξίσωση, ο τελικός λογαριασμός πληρώνεται πάντα από εκείνον που δεν φταίει: τον συνεπή καταναλωτή.
