Ιδιαίτερα απαιτητικό ως προς την διαχείριση των υδατικών πόρων θα είναι το φετινό καλοκαίρι ενώ σε ορισμένες περιοχές το πρόβλημα της λειψυδρίας θα είναι χειρότερο από πέρυσι υπογραμμίζει σε συνέντευξη της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δρ. Ελισάβετ Φελώνη, Υδρολόγος - διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Η κ Φελώνη τονίζει ότι οι περιοχές που αντιμετωπίζουν ήδη τις μεγαλύτερες πιέσεις είναι τα νησιά -όχι μόνο του Αιγαίου πλέον-, η Κρήτη και ορισμένα τμήματα της ανατολικής Πελοποννήσου.
Για την Αττική σημειώνει ότι "οι βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις του φετινού χειμώνα συνέβαλαν μερικώς στην αναπλήρωση ποσοτήτων νερού που καταναλώθηκαν κατά την περασμένη ξηρή περίοδο. Ωστόσο, οι εισροές από έναν «μέτριο» χειμώνα δεν επαρκούν για την κάλυψη μακροχρόνιων αναγκών". Υπογραμμίζει επίσης ότι οι μονάδες αφαλάτωσης για την Αττική δεν αποτελούν ακόμη κρίσιμη ανάγκη παρά μόνο ένα μέτρο εφεδρικό.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη της Δρ. Ελισάβετ Φελώνη στον Γιώργο Ψύλλια.
Ε: Κυρία Φελώνη, πόσο δύσκολο εκτιμάτε ότι θα είναι το φετινό καλοκαίρι; Οι βροχές που έπεσαν τον χειμώνα αλλά και τώρα τελευταία την Άνοιξη βοήθησαν; Ποιες περιοχές βρίσκονται σε πιο δύσκολη κατάσταση; Τα νησιά; Η Κρήτη; Η Πελοπόννησος;
Α:Τα έως τώρα δεδομένα δείχνουν πως το φετινό καλοκαίρι θα είναι ιδιαίτερα απαιτητικό ως προς τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Παρόλο που οι βροχοπτώσεις του χειμώνα και της άνοιξης ήταν αυξημένες σε ορισμένες περιοχές σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα ξηρά υδρολογικά έτη, το υδατικό διαθέσιμο είναι περιορισμένο. Ο χειμώνας ήταν γενικά ήπιος και σχετικά ξηρός, όπως σχετικά χαμηλές και οι χιονοπτώσεις που τελικά δεν βοήθησαν στην σημαντική αύξηση των αποθεμάτων τόσο στους επιφανειακούς ταμιευτήρες όσο και στους υπόγειους υδροφορείς.
Οι περιοχές που αντιμετωπίζουν ήδη τις μεγαλύτερες πιέσεις είναι τα νησιά -όχι μόνο του Αιγαίου πλέον-, η Κρήτη και ορισμένα τμήματα της ανατολικής Πελοποννήσου. Η άνιση κατανομή των βροχοπτώσεων, η χρόνια υπεράντληση και η περιορισμένη δυνατότητα αποθήκευσης καθιστούν τα νησιά εξαιρετικά ευάλωτα. Στην Κρήτη, το ήδη επιβαρυμένο υδρολογικό ισοζύγιο συνδυάζεται με αυξανόμενες πιέσεις, κυρίως λόγω αγροτικών αναγκών και της συνεχούς αύξησης του τουρισμού.
Ε: Η κατάσταση στην Αττική βελτιώθηκε καθόλου από τις φετινές βροχοπτώσεις-χιονοπτώσεις; Πράγματι μπορεί να κινδυνεύσει το λεκανοπέδιο; Θα χρειαστεί να μεταφερθεί νερό με τάνκερ από τον Αχελώο, όπως διαβάσαμε; Όπως εξελίσσονται τα πράγματα, θεωρείτε ότι πρέπει να προχωρήσουν οι μονάδες αφαλάτωσης για την Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις; Είναι απαραίτητες;
Α: Οι βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις του φετινού χειμώνα συνέβαλαν μερικώς στην αναπλήρωση ποσοτήτων νερού που καταναλώθηκαν κατά την περασμένη ξηρή περίοδο. Ωστόσο, οι εισροές από έναν «μέτριο» χειμώνα δεν επαρκούν για την κάλυψη μακροχρόνιων αναγκών. Ενδεικτικά, αν εξετάσουμε τα συνολικά αποθέματα των τεσσάρων κύριων ταμιευτήρων που υδροδοτούν την πρωτεύουσα, παρατηρούμε ότι σε μια «καλή» υδρολογική χρονιά τα αποθέματα στα τέλη Μαρτίου συνήθως είναι πάνω από 1 δισ. κυβικά μέτρα νερού, όπως καταγράφηκαν και τον Μάρτιο του 2023. Κατόπιν, με την μετεωρολογική ξηρασία του 2023-2024, στα τέλη Μαρτίου του 2024, τα διαθέσιμα αποθέματα ήταν 930 εκατ. κυβικά, και φέτος, τον Μάρτιο του 2025, η καταγραφή έδειξε μόλις 650 εκατ. κυβικά μέτρα νερού - με γενικά φθίνουσα τάση έως σήμερα (631 εκατ. κυβικά, Μάιος 2025). Η εικόνα αυτή καταδεικνύει ότι βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη συγκυρία. Παρότι η συνολική ετήσια κατανάλωση της Αθήνας κινείται λίγο πάνω από τα 400 εκατ. κυβικά, και δεν τίθεται άμεσο θέμα επάρκειας, αν συνεχιστούν οι ξηρές συνθήκες και δεν ληφθούν έγκαιρα μέτρα ενίσχυσης του υδροσυστήματος, η κατάσταση θα επιδεινωθεί σημαντικά.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι κρίσιμη η διαμόρφωση μιας διαχρονικά υπεύθυνης καταναλωτικής κουλτούρας γύρω από το νερό, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Δεν πρόκειται για μια προσωρινή «υδατική κρίση», αλλά για μια πρόκληση με αβέβαιο χρονικό ορίζοντα.
Τον χειμώνα που πέρασε, στο πανεπιστήμιο πραγματοποιήσαμε πανελλαδική έρευνα για τη λειψυδρία, καθώς και ειδικά ερωτηματολόγια σε περιοχές όπως η Κρήτη, για την αξιολόγηση των καταναλωτικών συνηθειών. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά: η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών αναγνωρίζει ότι το πρόβλημα της λειψυδρίας είναι υπαρκτό στη χώρα, αν και μόνο μερικώς αισθάνεται επηρεασμένη από τις επιπτώσεις. Στην Αθήνα ειδικά, το πρόβλημα θεωρείται -εσφαλμένα- λιγότερο σημαντικό. Ταυτόχρονα, οι πολίτες δεν γνωρίζουν με ακρίβεια την ποσότητα νερού που καταναλώνουν, ούτε βέλτιστες πρακτικές εξοικονόμησης που θα μπορούσαν να υιοθετήσουν στην καθημερινότητά τους. Παρατηρείται ένα έλλειμμα ενημέρωσης και εκπαίδευσης, ενώ πάνω από το 90% δηλώνει ότι επιθυμεί σχετική πληροφόρηση - τόσο μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, όσο και μέσω δράσεων για τους πολίτες και τους αγρότες.
Φυσικά, είναι δύσκολο να μιλάμε για ατομική ευθύνη χωρίς να προηγούνται ουσιαστικές πρωτοβουλίες σε πολιτικό και θεσμικό επίπεδο. Κατά την άποψή μου, η φετινή εκστρατεία ενημέρωσης έχει καθυστερήσει, ενώ χρειάζεται σαφώς διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με πέρσι - τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τον τρόπο διάχυσης.
Στην έρευνά μας καταγράψαμε και τον τρόπο με τον οποίο ενημερώνονται οι πολίτες για θέματα όπως η λειψυδρία. Ο ρόλος σας ως δημοσιογράφοι είναι κρίσιμος, όπως και η αξία της επίσημης ενημέρωσης από τους αρμόδιους φορείς, με παράλληλη αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που σήμερα αποτελούν το βασικό κανάλι επικοινωνίας.
Από πλευράς τεχνικών λύσεων, έχουν τεθεί στο τραπέζι διάφορες λύσεις, όπως η αξιοποίηση επιφανειακών υδατικών πόρων (μακροπρόθεσμα), η ενεργοποίηση μονάδων αφαλάτωσης σε περιόδους αιχμής, και, τέλος, το σενάριο μεταφοράς νερού με υδροφόρα πλοία. Η τελευταία επιλογή αποτυπώνει την έντονη ανησυχία για μελλοντικές ελλείψεις, όμως σε καμία περίπτωση δεν συνιστά βιώσιμη λύση - οικονομικά ή περιβαλλοντικά. Δυστυχώς, η καθυστέρηση στην ωρίμανση εναλλακτικών λύσεων δημιουργεί τον κίνδυνο να οδηγηθούμε σε μέτρα έκτακτης ανάγκης, ανεπαρκή για τις απαιτήσεις της εποχής.
Οι μονάδες αφαλάτωσης είναι απολύτως απαραίτητες για νησιωτικές και παράκτιες περιοχές με περιορισμένους υδατικούς πόρους. Για την Αθήνα, προς το παρόν, δεν αποτελούν κρίσιμη ανάγκη, όμως μπορούν να λειτουργήσουν επικουρικά ή ως σύστημα εφεδρείας σε περιόδους αιχμής. Σε περιοχές όπως τα νησιά του Αιγαίου, η εγκατάσταση ή και επέκταση τέτοιων μονάδων είναι αναγκαία - με την προϋπόθεση να εντάσσονται σε ένα συνολικό πλάνο ενεργειακά αποδοτικής λειτουργίας με αξιοποίηση ΑΠΕ και σεβασμού του τοπικού περιβάλλοντος.
Ε: Εκτιμάτε ότι το πρόβλημα σε διάφορες περιοχές της χώρας θα είναι χειρότερο από πέρυσι; Τι πρέπει να κάνουν οι αγρότες τώρα που ξεκινάει το πότισμα; Γενικά τι πρέπει να κάνει η χώρα μέσα στα επόμενα χρόνια για να μη χάνονται υδάτινοι πόροι;
Α: Ναι, δυστυχώς υπάρχουν ενδείξεις ότι η κατάσταση σε αρκετές περιοχές θα είναι φέτος πιο επιβαρυμένη. Η αυξημένη θερμοκρασία, η μειωμένη χιονόπτωση και η μεγαλύτερη εξάτμιση επιτείνουν την απώλεια νερού. Επίσης, το φαινόμενο της λειψυδρίας είναι σωρευτικό - δεν διορθώνεται από μία «σχετικά καλύτερη» χρονιά βροχοπτώσεων, ιδίως όσο οι πιέσεις από την αυξημένη ζήτηση εμμένουν και όσο δεν βελτιώνονται οι συνθήκες διαχείρισης του διαθέσιμου νερού.
Επιτρέψτε μου να πω ότι, τη δεδομένη στιγμή, με το φαινόμενο σε εξέλιξη και τον αγροτικό τομέα να έχει διαρκείς και μεγάλες ανάγκες σε νερό, δεν μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα. Είναι δεδομένο ότι θα δούμε επιπτώσεις στις καλλιέργειες - μειωμένες αποδόσεις, αλλά και, τελικά, αυξημένες τιμές στα προϊόντα. Οφείλουμε όμως να δράσουμε άμεσα, ώστε αυτό να είναι πραγματικά το τελευταίο καλοκαίρι που μιλάμε σε χρόνο μέλλοντα για το τι πρέπει να γίνει.
Ο τομέας του αγροτικού νερού χρειάζεται ριζικό εξορθολογισμό - και οι αγρότες χρειάζονται ενημέρωση και υποστήριξη για να υιοθετήσουν άμεσα πιο αποδοτικές πρακτικές άρδευσης, και να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο προσαρμογής των καλλιεργειών στις νέες συνθήκες.
Ήδη η λειψυδρία του περασμένου καλοκαιριού ανέδειξε χρόνιες παθογένειες, ελλείψεις και στρεβλώσεις στον τομέα διαχείρισης των υδάτων στη χώρα μας. Ταυτόχρονα, αναδείχθηκε ως επιτακτική ανάγκη η δημιουργία ενός εθνικού σχεδίου διαχείρισης υδάτων - ενός οδικού χάρτη που θα διασφαλίσει ότι η χώρα μπορεί να είναι ανθεκτική στο μέλλον, παρά τις ιδιόμορφες υδροκλιματικές συνθήκες, το σύνθετο μοτίβο κατανάλωσης με τις έντονες χωρικές διαφοροποιήσεις, και την χρονική ανισοκατανομή λόγω του αγροτικού τομέα και του τουρισμού.
Θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε φιλοπεριβαλλοντικές τεχνικές και τεχνολογίες, όπως η συλλογή και αξιοποίηση όμβριων υδάτων, η ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση νερού, η ευφυής γεωργία. Κατά προτεραιότητα απαιτείται η διοχέτευση πόρων για επενδύσεις κατά τόπους και ανάλογα με τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, όπως η δημιουργία μικρών φραγμάτων και ταμιευτήρων, ο εκσυγχρονισμός των αρδευτικών και υδρευτικών δικτύων που παρουσιάζουν μεγάλες απώλειες, και -οπωσδήποτε-επιβάλλεταιι η ενίσχυση της υδατικής παιδείας του πληθυσμού.
