του Αλέξανδρου Μπαρότσι
Το μεγάλο ενεργειακό παιχνίδι της Αν. Μεσογείου, οι αλληλοσυγκρουόμενες επιδιώξεις των περιφερειακών δυνάμεων, η ανάγκη προσέλκυσης περισσότερων ισχυρών επενδυτών, δεν θα μπορούσαν να λείψουν από τις επαφές στο περιθώριο της 78ης Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών.
Όταν συγκεντρώνονται στην αμερικανική μητρόπολη τόσοι πολλοί ηγέτες, αντιπροσωπείες, στελέχη επιχειρήσεων και λομπίστες, η ευκαιρία για επαφές στο ενεργειακό, ένα από τα κορυφαία ζητήματα διεθνώς, είναι μοναδική.
Τον τόνο έσπευσε να δώσει ο Ταγίπ Ερντογάν, όταν κατά την συνάντησή του με τον Μπεντζαμιν Νετανιάχου πρότεινε την μεταφορά του ισραηλινού αερίου μέσω Τουρκίας προς την Ευρώπη, ενώ αργότερα, θέλοντας να κάνει ακόμη πιο σαφές το μήνυμα, δήλωσε στο Anadolu ότι η συμφωνία, εκτός από αγωγό, περιλαμβάνει και κοινές έρευνες υδρογοανανθράκων. Την εικόνα μιας «κλεισμένης» συμφωνίας με το Ισραήλ, λέγεται ότι μετέφερε ο Τούρκος Πρόεδρος και στις συναντήσεις που είχε με ηγέτες άλλων χωρών.
Το θέμα φυσικά δεν είναι τι δηλώνει ο Ερντογάν, αλλά τι ανταπόκριση βρίσκει η πρότασή του. Στα ισραηλινά μέσα, οι πρώτες αντιδράσεις ήταν χλιαρές. Τα όσα εμφανίζει ο Τούρκος Πρόεδρος ως τετελεσμένα, προφανώς αποτυπώνουν το περιεχόμενο της πρότασης προς τον ισραηλινό πρωθυπουργό, την επιθυμία και το διακύβευμα το οποίο έχει αναγάγει σε μείζον, καθώς έτσι η Τουρκία θα έμπαινε για τα καλά στο ενεργειακό παιχνίδι της Αν. Μεσογείου από το οποίο έχει αποκλειστεί.
Η απρόβλεπτη Τουρκία
Καταρχήν, το Ισραήλ, όπου παρά τα ανοίγματα του Νετανιάχου στον Ερντογάν, η καχυποψία για την Τουρκία είναι διάχυτη, δύσκολα θα δεχόταν να παραδώσει το μεγαλύτερό του asset, δηλαδή το φυσικό αέριο, στα χέρια της Τουρκίας. Αυτό δεν αποκλείει ο Νετανιάχου, ο οποίος μετά την προσπάθεια να ελέγξει την Δικαιοσύνη είναι διεθνώς αποκλεισμένος και έχει ανάγκη από νέες συμμαχίες, να συμφώνησε πράγματι με τον Ερντογάν σε σύσφιγξη των διμερών σχέσεων με έμφαση στο ενεργειακό, ακόμη και σε κοινές γεωτρήσεις.
Η κρατούσα ωστόσο αίσθηση στο Ισραήλ, όπως αποτυπώνεται πολλά δημοσιεύματα των τελευταίων μηνών είναι πως θα επρόκειτο για μέγα στρατηγικό σφάλμα του Νετανιάχου να εκχωρήσει την διάθεση του φυσικού της αερίου στην πάντα απρόβλεπτη Τουρκία του Ερντογάν.
Επίσης, κάτι τέτοιο, θα δημιουργούσε προσκόμματα στην στρατηγική σχέση Ελλάδας - Κύπρου – Ισραήλ, που όχι μόνο έχει σφυρηλατηθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά και βρίσκεται μπροστά σε μια κρίσιμη φάση λήψης των αποφάσεων για το δρόμο που θα ακολουθήσει το ισραηλινό αέριο.
Τα πιθανά μηνύματα προς Κύπρο
Στην τριμερή σύνοδο κορυφής της Λευκωσίας, ο Μπ. Νετανιάχου είχε δηλώσει ότι «σε 3-6 μήνες» θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις για το μονοπάτι εξαγωγής των κοιτασμάτων της Αν.Ευρώπης και έκτοτε η κυπριακή και ισραηλινή πλευρά δουλεύουν πάνω στα πιθανά σενάρια. Δηλαδή, αν η λύση θα είναι η δημιουργία στην Κύπρο μιας μονάδας υγροποίησης LNG του ισραηλινού αερίου που θα φτάνει στο νησί μέσω αγωγού ή αν είναι η αναβίωση του East Med.
Το πιθανότερο είναι ότι ο Νετανιάχου δεν δεσμεύθηκε απέναντι στην πρόταση Ερντογάν, άφησε ωστόσο ανοικτό το παράθυρο, στέλνοντας έτσι και ένα μήνυμα προς την κυβέρνηση Χριστοδουλίδη να επισπεύσει τις αποφάσεις, και να αφήσει στην άκρη τις ατελείωτες συζητήσεις και διεργασίες.
Και η αλήθεια είναι ότι σε αυτή την κρίσιμη φάση του παιχνιδιού, όπου το Ισραήλ ετοιμάζεται να λάβει αποφάσεις που θα καθορίσουν το ενεργειακό παιχνίδι της Αν. Μεσογείου, η Λευκωσία αναλώνεται σε ατέρμονες διαδικασίες, ενώ σπαταλά πολιτικό κεφάλαιο σε διαξιφισμούς με την Chevron για το μέλλον του εδώ και 10 χρόνια αναξιοποίητου «Αφροδίτη».
Κρίσιμη φάση για την Ελλάδα
Τα μηνύματα των όσων συνέβησαν στην Νέα Υόρκη αφορούν και την Ελλάδα. Ο πρόεδρος Ερντογάν έχει τοποθετηθεί πολλάκις στην σπουδαιότητα της δημιουργίας ενός αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ισραήλ προς την Τουρκία, αμφισβητώντας την χρησιμότητα του ούτως ή άλλως αδρανοποιημένου αγωγού EastMed. Γεγονός που αποτελεί μια ενεργειακή και γεωπολιτική προτεραιότητα της Τουρκίας και πρέπει να ενεργοποιήσει τα εθνικά μας αντανακλαστικά.
Και επειδή ακριβώς βρισκόμαστε κοντά στην λήψη πολύ κρίσιμων αποφάσεων για το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης, η ελληνική πλευρά θα πρέπει να κινηθεί με σοβαρότητα, ώστε να πετύχουμε αυτά για τα οποία παλεύουμε τα τελευταία χρόνια, δηλαδή να μην μείνουμε εκτός παιχνιδιού.
Η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων στην ισραηλινή ΑΟΖ και η προοπτική άρσης των εμποδίων στην εξόρυξη των κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ δημιουργούν νέα δεδομένα τα οποία ούτε οι Αμερικάνοι ούτε οι Ευρωπαίοι μπορούν να παραβλέψουν τη στιγμή που η Γηραιά Ήπειρος είναι «διψασμένη» για ασφαλή ροή φυσικού αεριού.
Οι άλλες επιλογές
Η ανάγκη για μια εναλλακτική οδό μεταφοράς του αερίου αλλά και πράσινου υδρογόνου προς την Ευρώπη, συνεχίζει να υπάρχει. Είναι ο East Med μια τέτοια λύση; Η απάντηση κλείνει προς το «όχι», καθώς το μεγαλύτερο πρόβλημα του συγκεκριμένου σχεδίου ήταν και παραμένει πολιτικό, ακόμη και αν ξεπεραστεί το οικονομικό.
Το γεγονός δηλαδή ότι οι Αμερικανοί απέσυραν το 2022 την στήριξή τους, δεν συνδέεται μόνο με το οικονομικό του κόστος– μελέτη της Edison αποδεικνύει πως είναι βιώσιμο – όσο κυρίως με την πάγια θέση τους να μην αναπτυχθεί ένα έργο με μόνιμα χαρακτηριστικά το οποίο θα αποκλείει την Τουρκία. Συνυπολογίζοντας και το γεγονός ότι ένας αγωγός μεταφοράς αερίου που θα λειτουργεί με μακροχρόνια συμβόλαια, θα λειτουργεί ενδεχομένως ανταγωνιστικά απέναντι στο αμερικανικό LNG το οποίο έχει κατακλύσει την περιοχή.
Σύμφωνα με μια ερμηνεία την οποία ασπάζονται κάποιοι τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο, το έργο παραμένει εν ζωή και θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τις πιθανές οδεύσεις προς Ευρώπη για το πράσινο υδρογόνο της Μ.Ανατολής. Κεντρικό ρόλο εδώ φαίνεται ότι διαδραματίζει η Σ. Αραβία, η οποία κατασκευάζει ένα mega project, ύψους 500 δισ ευρώ, στην πόλη NEOM, η οποία θα καταλαμβάνει 26.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας και θα αποτελεί την κορωνίδα του πριγκιπικού Οράματος 2030. Οι όγκοι αυτού του πράσινου υδρογόνου θα αναζητήσουν ένα μονοπάτι προς την Ευρώπη και το ερώτημα είναι θα μπορούσε να τους το προσφέρει ο East Med.
Σύμφωνα με την ίδια ανάγνωση, η αναφορά στο κοινό ανακοινωθέν της προ εβδομάδων τριμερούς συνάντησης κορυφής στην Λευκωσία σε «πιθανούς αγωγούς αερίου και υδρογόνου» ήταν επίτηδες διατυπωμένη γενικολόγα. Κι αυτό για να μείνει ένα μισάνοιχτο παράθυρο στον East Med, καθώς εκκρεμούν μια σειρά από εξελίξεις, (όπως το market test ως τα τέλη του έτους), ενώ ταυτόχρονα η αναφορά επιβεβαιώνει την προοπτική ότι ο αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει και υδρογόνο, το ενεργειακό καύσιμο του μέλλοντος.
Η τροφοδοσία της Ευρώπης
Η συγκυρία είναι σε κάθε περίπτωση κρίσιμη. Ενόψει της λήψης κρίσιμων αποφάσεων, τυχόν μεταφορά μέσω Τουρκίας τμήματος έστω του ισραηλινού φυσικού αερίου θα σήμαινε ότι σχεδόν το σύνολο της Νότιας τροφοδοσίας της Ευρώπης, πλην του LNG, θα διέρχονταν μέσω του εξ ανατολών μας γείτονα.
Την Τουρκία, καθ' οδόν προς την Ευρώπη διασχίζουν ήδη ο TurkStream με ρωσικό αέριο, ο TAP με αέριο από το Αζερμπαϊτζάν και τώρα η χώρα φιλοδοξεί να συμφωνήσει με το Ισραήλ για την διέλευση και των δικών του κοιτασμάτων.
Δύσκολα η Ευρώπη θα δέχονταν κάτι τέτοιο, καθώς θα συνιστούσε ασφυκτική εξάρτησή της από τη βασική χώρα διέλευσης αερίου, την Τουρκία.
