Τόσο η Ελλάδα, όσο και άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχεδιάζουν ηλεκτρικές διασυνδέσεις με χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Ένας βασικός στόχος είναι η εισαγωγή πράσινης ενέργειας συνεισφέροντας στην προσπάθεια της ηπείρου να πρασινίσει το ενεργειακό της μείγμα και να διασφαλίσει ενεργειακή επάρκεια. Το Energymag παρακολούθησε τη συζήτηση του Florence School of Regulation, η οποία προσπάθησε να εξηγήσει πώς μπορούν να λειτουργήσουν αυτές οι διασυνδέσεις, αλλά και τις προκλήσεις του εγχειρήματος.
Το επιχείρημα είναι ισχυρό: εισάγοντας πράσινη ενέργεια, κυρίως ηλιακή, από τις χώρες της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, η Ευρώπη μπορεί να πρασινίσει περαιτέρω το ενεργειακό της μείγμα, να διαφοροποιήσει τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας, και να πετύχει μεγαλύτερο ανταγωνισμό στην αγορά. Εξάλλου στη βάση αυτής της λογικής η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υλοποιήσει μία ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού. Όμως ενώ το ρυθμιστικό πλαίσιο για την εμπορία ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των μελών της ένωσης είναι ώριμο και έχει ξεκάθαρους στόχους, δεν υφίσταται πλαίσιο για την κατασκευή και τη λειτουργεία ηλεκτρικών λεωφόρων με τους γείτονες του Ευρωπαϊκού μπλοκ.
Τρόποι ηλεκτρικής διασύνδεσης με τρίτες χώρες
Ο Alberto Pototschnig, oικονομολόγος και αντιπρόεδρος του Florence School of Regulation, υποστήριξε ότι υπάρχουν δύο ρυθμιστικά μοντέλα που μπορούν να βρουν εφαρμογή στις ηλεκτρικές διασυνδέσεις με χώρες γειτονικές στην Ένωση.
Το πρώτο μοντέλο αφορά τη διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων χωρών, χωρίς να αναφέρεται ρητά ότι η εισαγόμενη ενέργεια από τις τρίτες χώρες προς την Ένωση θα είναι πράσινη ενέργεια.
Το δεύτερο μοντέλο αφορά συγκεκριμένα τη διασύνδεση ενός σταθμού παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας σε μία τρίτη χώρα, π.χ. στην Αίγυπτο, με το ηλεκτρικό δίκτυο μιας Ευρωπαϊκής χώρας, π.χ. της Ελλάδας. Σ ’αυτή την περίπτωση, τόνισε ο Pototschnig, η ηλεκτρική διασύνδεση κατασκευάζεται παράλληλα με το σταθμό ανανεώσιμης ενέργειας. Αργότερα βέβαια θα μπορούσε να προστεθεί κάποια ρύθμιση για τη σύνδεση του σταθμού ανανεώσιμης ενέργειας με το εγχώριου ηλεκτρικό δίκτυο, αλλά σε κάθε περίπτωση η εγχώρια σύνδεση δεν αποτελεί βασικό στόχο του δεύτερου μοντέλου. Αντιθέτως, το δεύτερο μοντέλο στοχεύει στη διοχέτευση ενέργειας από συγκεκριμένα έργα ΑΠΕ στο Ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο.
Προκλήσεις
Το πρώτο μοντέλο (Interconnector Model το ονομάζει ο Pototschnig) μπορεί να λειτουργεί υπό αυστηρή ρυθμιστική επιτήρηση, με περιορισμούς στην ιδιοκτησία αυτών των διασυνδέσεων από ενεργειακούς ομίλους που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή ενέργειας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται επαρκής ανταγωνισμός. Η χρήση της ηλεκτρικής διασύνδεσης αλλά και η κερδοφορία όσων εμπορεύονται ενέργεια μέσω αυτής υπόκεινται επίσης σε αυστηρούς κανόνες. Βέβαια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη και οι θεσμοί των γειτονικών χωρών θα μπορούσαν να συμφωνήσουν να περικόψουν κάποιους από αυτούς τους κανόνες κατά περίπτωση.
Σε κάθε περίπτωση, το βασικό πρόβλημα του πρώτου μοντέλου είναι ότι ενώ οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υιοθετήσει κοινούς κανόνες λειτουργείας των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίοι βασίζονται στον ανταγωνισμό και την ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά, οι περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, του Περσικού Κόλπου και της Αφρικής έχουν κλειστές αγορές ηλεκτρισμού, πολύ συχνά δε μονοπώλια. Έτσι, ενώ η συμμετοχή ενός εμπόρου ηλεκτρικής ενέργειας στις διασυνδέσεις μεταξύ χωρών της Ένωσης γίνεται ακολουθώντας δημοπρασίες, εγείρεται το ερώτημα πώς θα εξασφαλίζεται ο ανταγωνισμός στη λειτουργεία των διασυνδέσεων με τρίτες χώρες, όπου ο μοναδικός παράγοντας είναι το κράτος.
Ο Florian Ermacora, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο οποίος εργάζεται στον τομέα των σχέσεων της Επιτροπής με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, της Βορείου Αφρικής και του Κόλπου, συμφώνησε ότι απαιτείται περισσότερη σαφήνεια για τον τρόπο λειτουργείας των ηλεκτρικών διασυνδέσεων της Ένωσης με τρίτες χώρες. Ωστόσο, πρόσθεσε, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές αναφορικά με τη συνεργασία μας με αυτές τις χώρες. Ξεχάστε είπε ότι οι Αφρικανικές χώρες, για παράδειγμα, θα υλοποιήσουν πολιτικές απελευθέρωσης των ηλεκτρικών αγορών τους και έπειτα μπορούμε να κατασκευάσουμε ηλεκτρικές διασυνδέσεις μαζί τους. Αν σκεφτόμαστε έτσι, δε θα χτίσουμε αυτές τις διασυνδέσεις ποτέ.
Το δεύτερο μοντέλο ανάπτυξης και λειτουργίας τέτοιων διασυνδέσεων (Integrated Commercial Project, σύμφωνα με τον Pototschnig) δε φαίνεται να επηρεάζεται από το καθεστώς λειτουργείας της αγοράς στη χώρα εγκατάστασης ενός σταθμού παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας, αφού η διασύνδεση πραγματοποιείται με στόχο τη μεταφορά όλης της παραγόμενης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή αγορά.
‘Όμως, πρόσθεσε ο Pototschnig, και σ’ αυτό το μοντέλο υπάρχουν προκλήσεις, όπως για παράδειγμα η πιθανότητα τα κέρδη από τις πωλήσεις της ενέργειας στις Ευρωπαϊκές αγορές να μην καλύψουν τα κόστη κατασκευής του σταθμού παραγωγής ενέργειας και της διασύνδεσης. Μία άλλη βασική πρόκληση είναι η περίπτωση που ο επενδυτής επιθυμεί να πουλήσει την παραγόμενη ενέργεια σε αγορές πλην εκείνων με τις οποίες συνορεύει το καλώδιο διασύνδεσης. Το εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των χωρών της Ένωσης γίνεται μέσω των διασυνοριακών ηλεκτρικών συνδέσεων και εντός συγκεκριμένων γεωγραφικών ζωνών. ‘Ένα έργο εκτός της Ένωσης που θα συνδεθεί με το δίκτυο μιας Ευρωπαϊκής χώρας, θα πρέπει να πουλά την παραγόμενη ενέργεια εντός συγκεκριμένης γεωγραφικής ζώνης. Η πώληση ενέργειας εκτός της συγκεκριμένης γεωγραφικής ζώνης είναι δυνατή, αλλά προς το παρόν τουλάχιστο υπόκειται σε διάφορους περιορισμούς.
Ποιος αποφασίζει;
Σε κάθε περίπτωση, ο Florian Ermacora τόνισε οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις με χώρες εκτός της Ένωσης είναι πολύ σημαντικές και αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στο blackout που συνέβη στην Ιβηρική Χερσόνησο τον Απρίλιο, εξηγώντας ότι το Μαρόκο, που συνδέεται ηλεκτρικά με την Ισπανία, βοήθησε στην επανεκκίνηση του Ισπανικού δικτύου μετά το blackout.
Βέβαια, πρόσθεσε ο Ermacora, δεν αντιλαμβάνονται όλοι οι αναλυτές τα πλεονεκτήματα αυτών των διασυνδέσεων με τον ίδιο τρόπο. Κάποιοι για παράδειγμα ισχυρίζονται ότι η επάρκεια της Ευρώπης σε ηλεκτρική ενέργεια είναι εξασφαλισμένη έτσι και αλλιώς, και ότι ο βασικός λόγος ανάπτυξης αυτών των καλωδίων πρέπει να είναι οι πολύ χαμηλές τιμές ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην Αφρική. Η Αφρικανική ήπειρος έχει άπλετο χώρο και άφθονο ήλιο για παράδειγμα και αυτό μεταφράζεται στην παραγωγή πολύ φθηνότερης ηλεκτρικής ενέργειας απ’ ότι στην Ευρώπη. Άρα, δυνητικά, οι διασυνδέσεις με αυτές τις χώρες θα μπορούσαν να ενισχύσουν τον ανταγωνισμό και τις χαμηλότερες τιμές στην Ευρώπη.
Οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί συνδράμουν στην ανάπτυξη διεθνών ηλεκτρικών διασυνδέσεων, αλλά δεν τις επιβάλλουν. Ούτε επιβάλλουν ποσοστά εισαγωγής ενέργειας από αυτές τις χώρες. Όπου σχεδιάζονται τέτοια καλώδια, αυτά είναι πρωτοβουλία των άμεσα ενδιαφερόμενων χωρών και η Ένωση στηρίζει αυτές τις πρωτοβουλίες.
Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν εξετάζει τις τελευταίες τάσεις σε αυτές τις διασυνδέσεις. Μελετούμε με πολύ ενδιαφέρον τα σχέδια επενδυτών να κατασκευάσουν διασυνδέσεις για μεταφορά πράσινης ενέργειας από την Αφρική στην Ευρώπη, πχ από το Μαρόκο στην Πορτογαλία και τη Γερμανία, με βάση το δεύτερο ρυθμιστικό μοντέλο, τόνισε ο Ermacora.
Η Ελλάδα είναι γνωστό ότι προωθεί σχέδια για την ηλεκτρική διασύνδεση με την Κύπρο και το Ισραήλ, καθώς επίσης και ξεχωριστό καλώδιο με την Αίγυπτο. Η λειτουργία και των δύο αυτών καλωδίων ακολουθεί το πρώτο ρυθμιστικό μοντέλο, με συμφωνίες μεταξύ των αρχών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας των εμπλεκόμενων χωρών. Η διασύνδεση με την Κύπρο, που είναι το πιο ώριμο έργο, έχει αποδειχτεί στην πράξη πολύ πιο δύσκολη υπόθεση απ’ ότι αρχικά είχε προβλεφθεί, με τις αρχές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας των δύο χωρών να έχουν σημαντικές διαφωνίες ως προς τα κόστη και τα κέρδη τους.
Προκύπτει επομένως η ανάγκη για άνοιγμα του δημοσίου διαλόγου σχετικά με τα δύο διαφορετικά ρυθμιστικά μοντέλα λειτουργείας των διεθνών ηλεκτρικών διασυνδέσεων, όπως αυτά αναλύθηκαν από τον Alberto Pototschnig στην εκδήλωση του Florence School of Regulation. Αν αυτά τα καλώδια βασίζονται σε στέρεες επιχειρηματική ιδέες, είναι πολύ πιθανό το μοντέλο που προωθείται στην περίπτωση της διασύνδεσης με την Κύπρο να είναι ξεπερασμένο.
